« Eguneroko gogoeten islak | Minimalismo poetikoa »
Suzko lilia / Hedoi Etxarte / Susa, 2008
Txinpartak Ion Olano / Gara, 2008-11-28
Erdibituta dator poesia liburua, biren artean hautsita bezala: batetik presentzia (Présence), eta bestetik ausentzia (Absence). Hala banatu du Hedoi Etxartek (Iruñea, 1986) bere lehen emaitza: Suzko lilia. Ez da hostoz hosto eranzten den horietakoa, lili hau. Hitzaurrean Harkaitz Canok ohartarazten duenez, nahita ere ezin daiteke atzeman, gorde, edo erantzi. “Saiatu bestela sugarrari hostoak kentzen”. Ahaztu beraz poesia adeitsua, irakurleari maite-maite egiten diona, eta hasi puskak biltzen, ea zein itxura hartzen duen osatu duzun puzzleak.
Harrapatzea kosta egiten den poesia da Etxartek proposatzen duena. Bereziki nekeza, esanahi hutsaren bila dabilenarentzat. Ematen du goitik behera doazen poema biribilei iskin egin nahi izan diela egileak. Alegia, aurreikusteko moduko gozokia prestatu ordez, nahiago izan duela arriskatu eta zapore arraroa utzi. Liburu hasierako poemetako batek hauxe dio: “Esaldia arraina da / eta hitza ezkata”. Aipu hori jarriko bagenu bildumaren aurrean, esango nuke arraina bezain labainkorra dela poemetako esanahia, eta tartean ezkata (edo su-txinparta) ugari dagoela.
Liburu honen geografia bat egiteko eskatuko baligute, Berlin jarriko genuke erdi-erdian. Dozena bat poematan behintzat agertzen da hiriaren izena, edo hiriko lekuena: Ostkreuz, Hermanstrasse, Tempelhof, Samariterstrasse… Ahots poetikoa ez da inon geratzen bertan goxo. Batetik bestera garraiatzen du irakurlea, berdin aipatzen du Budapest edo Gasteiz, Baiona edo Zisjordania, eta etengabeko mugimendua iradokitzen du horrela. Naturaltasun osoz azaltzen dira poemetan alemanezko hitzak, frantsesezkoak, aipuetan eta testuen barruan, baita arabierazko leku izenak ere (mazmouria, shuafat). Bestalde, poemetan errepikatu egiten dira zenbait irudi: gurutzeak (kristorenak, KKKrenak, “karratutzen diren gurutzeak”), kolore horia (“gamelu horiak”, “bakardade horia”, “gezurra baino karratu horiagorik”), kolore gorria (“duna gorria”, “margo gorria”, “zelatan den gorria”), eta eraztunak (“amua eraztuna da”).
Nabari da Etxartek begiko dituela surrealistak, hala nola hoskidetasunez egindako loturak eta hitz-jokoak. Nolanahi ere, kutsu surrealista duten esaldiek, esango nuke ugaritu ahala indarra galtzen dutela, irakurketa gogaitzera irits daitezkeela. Izan ere, poemek azal berezia ematen dute mamurtzeko, baina batzuetan pista gutxiegi dago testuetan, irakurleak mamia bere kabuz topa dezan. Mamia ez dago derrigorrez esanahian, esan gabe doa. Poesiaz ari garelarik, uste dut ez genukeela kontu horrekin itsutu behar. Hitzen eta esateko moduen indar iradokitzaileak, hala ere, badute garrantzia irakurlearen arretari eusteko garaian, eta nire kasuan, ez ulertzeak ez du beti jakin-mina biztuarazi.
Ordena gramatikalak nahieran erabili ditu Etxartek, jauziak eta hitzen arteko besarkada ezustekoak sartu ditu, arrain eta ezkata anabasaren erdian. Liburuak aurrera egiten duen heinean, poema laburrak ugaritzen dira, eta ene gusturako, indarra galtzen du laburrean. Poemak ixteko garaian, berriz, Etxartek ez du efektismo handirik baliatu, etorri diren bezala utzi ditu suzko liliak, txinpart artean. Kontuak kontu, ahots berezitua antzematen zaio liburu osoan, arriskuzalea eta konplexurik gabea.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez