susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Ezten gorriak | Zer dugu Orixeren kontra »

Ehun metro / Ramon Saizarbitoria / Ustela, 1976

Erdara bizi eta euskaraz idatz Andolin Eguzkitza / Anaitasuna, 1976-06-01

“Ehun metro” elaberri eder eta zolia irakurri berri dudalarik, Zeruko Argian eginiko maiseakuntza batetan, uste du, Ramon Saizarbitoriak bere obra horretan sartzen dituen erdarazko esaldi eta textuez zertxobait ikusi dut. Lertxundiri, nik uste; ez du seguritik gomuta. Xabier Kintanari noizbait entzunda eta bera bat etorritako bezala, Saizarbitoriak sartzen duen erdara guztia du Lertxundik zuzenesten, h.d., oraingo egoeraren isladatze benetako bat egin nahi izanez gero, gauzak gerta eta jazotzen diren erara berregin eta berpentsatu egin behar direlakoa, erdara hutsez, halegia. Hau litzateke beraz elaberrigintza errealista baten irtenbide bakarra. Aiputan darabilen kasuan beharbada hala dateke, hots, orain arteko edozein eskolgiroa aitatzerakoan Espainiako bandera “roja y gualda” dela esateko. Horregatio hatsarria ezin dezaket onhar ez eta ontzat jo.

Saizarbitoriaren elaberrian oso ondo dago oreka mamitua, eta hainbeste erdara sartu arren ez da arrotz gertatzen; hor dagoke seguru asko, beste zertzelada askogaz batera, jakina, obraren literaturtasuna, arintasuna eta kondabideez gain. Baina bide hori hatsarri irmo bezala ezin ontzat eman, bizi ez gintezkeelako, euskal literaturarik ezin egon bailiteke, erdara bizi gara eta. Eta hau ez da nahikunde hutsa edo beste edozelako kontu, eguneroko errealitate latza baizik. Euskarak ez du gure gizarteon, oraingoz, ezer askorik balio, gero eta gehiago balioztatzen bada ere. Saizarbitoriak berak aipatua: “joder, ¿escribes en vasco? Oye, no te entiendo”.Honegaz zera esan gura dut, erralista izatea erdara bizi izatea duela ondorio, eta beraz gure errealitatea ondu eta eraiki behar dukegula. Erdara joan, etor, baina EUSKARA BIZI, eta beraz Euskarazko eta Euskal Literaturari euts.

Ebazpena agerian dago, lehen esandako halako kasuetan izan ezik, Eskizofrenikoak bihurtu behar dugu, bizi ez garren errealitatearen isladatzaile zehatzak izan behar dugu, errealismoa zuzentzat kontsideratzen baldin badugu, errealismoaren bideei atxikitzen baldin bagatzaizkie, noski. Eta beroni ez badiogu eusten, are arrazoi handiagoz, euskadunon mundu irrealak kreatzerakoan.

Azkenez, eta amaieratik urruti gabe, zera duket aipatzer, Saizarbitoriak darabilen euskara formalki desitxuroso eta lantzean behin lar korrontoso. Hori bai dela kontu apur bateko lana, eta horretan bai ez dagoela erdararekiko atralaka zertan ekartzerik. Eta kritika ez dator garbizalekeriaren ezein egongunetik etor, sentimendu linguistiko hutsetik baizik, munduko edozelako hizkuntzatako mintzatzaileren batek duen sentimendu linguistiko hutsetik, hots, nor bere hizkuntzagaz harro senditzeko sentimendu eta eskubidea.