« Ezten gorriak | Zer dugu Orixeren kontra »
Ehun metro / Ramon Saizarbitoria / Ustela, 1976
Erdara bizi eta euskaraz idatz Andolin Eguzkitza / Anaitasuna, 1976-06-01
“Ehun metro” elaberri eder eta zolia irakurri berri dudalarik, Zeruko Argian eginiko maiseakuntza batetan, uste du, Ramon Saizarbitoriak bere obra horretan sartzen dituen erdarazko esaldi eta textuez zertxobait ikusi dut. Lertxundiri, nik uste; ez du seguritik gomuta. Xabier Kintanari noizbait entzunda eta bera bat etorritako bezala, Saizarbitoriak sartzen duen erdara guztia du Lertxundik zuzenesten, h.d., oraingo egoeraren isladatze benetako bat egin nahi izanez gero, gauzak gerta eta jazotzen diren erara berregin eta berpentsatu egin behar direlakoa, erdara hutsez, halegia. Hau litzateke beraz elaberrigintza errealista baten irtenbide bakarra. Aiputan darabilen kasuan beharbada hala dateke, hots, orain arteko edozein eskolgiroa aitatzerakoan Espainiako bandera “roja y gualda” dela esateko. Horregatio hatsarria ezin dezaket onhar ez eta ontzat jo.
Saizarbitoriaren elaberrian oso ondo dago oreka mamitua, eta hainbeste erdara sartu arren ez da arrotz gertatzen; hor dagoke seguru asko, beste zertzelada askogaz batera, jakina, obraren literaturtasuna, arintasuna eta kondabideez gain. Baina bide hori hatsarri irmo bezala ezin ontzat eman, bizi ez gintezkeelako, euskal literaturarik ezin egon bailiteke, erdara bizi gara eta. Eta hau ez da nahikunde hutsa edo beste edozelako kontu, eguneroko errealitate latza baizik. Euskarak ez du gure gizarteon, oraingoz, ezer askorik balio, gero eta gehiago balioztatzen bada ere. Saizarbitoriak berak aipatua: “joder, ¿escribes en vasco? Oye, no te entiendo”.Honegaz zera esan gura dut, erralista izatea erdara bizi izatea duela ondorio, eta beraz gure errealitatea ondu eta eraiki behar dukegula. Erdara joan, etor, baina EUSKARA BIZI, eta beraz Euskarazko eta Euskal Literaturari euts.
Ebazpena agerian dago, lehen esandako halako kasuetan izan ezik, Eskizofrenikoak bihurtu behar dugu, bizi ez garren errealitatearen isladatzaile zehatzak izan behar dugu, errealismoa zuzentzat kontsideratzen baldin badugu, errealismoaren bideei atxikitzen baldin bagatzaizkie, noski. Eta beroni ez badiogu eusten, are arrazoi handiagoz, euskadunon mundu irrealak kreatzerakoan.
Azkenez, eta amaieratik urruti gabe, zera duket aipatzer, Saizarbitoriak darabilen euskara formalki desitxuroso eta lantzean behin lar korrontoso. Hori bai dela kontu apur bateko lana, eta horretan bai ez dagoela erdararekiko atralaka zertan ekartzerik. Eta kritika ez dator garbizalekeriaren ezein egongunetik etor, sentimendu linguistiko hutsetik baizik, munduko edozelako hizkuntzatako mintzatzaileren batek duen sentimendu linguistiko hutsetik, hots, nor bere hizkuntzagaz harro senditzeko sentimendu eta eskubidea.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez