« Homo Faber gurean | Oroimena, tradizioa »
Hezur gabeko hilak / Xabier Montoia / Susa, 1999
Herioren tenperatura Aingeru Epaltza / Nabarra, 2001-10
Euskal idazleen arteko topaketa edo solasaldietan, hala antolatuetan nola antolatu gabeetan, gai maiztua da gure liburuetara ekartzeko gauza izan ez garen garai joanen zerrenda. Denak entzunak gara arrangura bat baino gehiago, iraganeko une erabakigarri batzuek gure literaturan izan duten isla urriaz. Gutiagotan aipatua da, zenbaitetan, lekukotasun eza barik, aurrekoek idatziriko apurretan geure burua ispilatu ezina, hain baitaude gure pentsamolde eta sentiberetasunetik urruti.
Lehen Mundu Gerla edo Gerla Handia bidegurutze historiko horietariko bat da. 1914tik 1918ra doan puska horrek girotu du XX. mendeko literatura unibertsalaren ale bikainetariko batzuk, eta gure artean ere ez da falta sarraski gaitz hartako testigantza idatzirik, bertso, kazetaritza eta kronikaren alorrean, batik-bat gerla bertatik bertara bizi izan zuten Iparraldeko idazleen eskutik. Alabaina, horiek irakurtzean, hizkuntzaren ederraren edabeaz ahantzarazi behar izaren ditugu, frankotan, gehienei darien alderdikeria eta aberrikeria.
Gisako ajerik ez du Xabier Montoiaren Hezur gabeko hilak nobelak. Ezinbertzez, 1999an plazaratutako idazlan batean; are ezinbertzeagoz idazle gazteiztarrarengan. Montoiak lehenagoko izkribatzaileek utzi zituzten lanen berri duela frogatzen du hizkeraren hautaketak. Haren begiak, berriz, egun-egungoak dira; bere-berea, orobat, ikuspegia.
Gerla eta gerlaren zentzugabekeria, horra etsai gehienetan ikustezin batengandik heriotza hartzera etsirik diruditen txotxongiloen patua. Liburu honetan ez da heroirik, ez inori eredutako erakusteko moduko ekintzarik. Aitzitik, bi pertsonaia nagusiak ustelak dira, koldarrak; gerlari ihes egin nahi diote, eta ustelegiak, koldarregiak, direlako ez diote ihes egiten. Halaberean, liburu honetan ez da adiskidetasunik ez elkartasunik ageri; senper orduan, lagunak bere kasa molda dadin utziko du laguna. “Hoa ifernura” erran dio protagonista batek bertzeari liburuko pasarte batean. “Ez diat joan beharrik. Bagaudek”, erantzun dio bertzeak.
Leherketen eta kanoikaden artean, erreka edo trintxeretako infernuan norainoko hotza izan daitekeen erakusten digu Montoiak. Beharbada horregatik, kontaera hormak —izotzak— zizelkatu duela dirudi, hotzaren hotzez. Heriok halako temperatura du, nonbait.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez