« Laburra izaten ere jakin egin behar | This is for you »
Carla / Anjel Lertxundi / Erein, 1989
Obabakoaren umea ei da Karla Edorta Jimenez / Argia, 1989-07-16
Orain dela hogeitik gora urte literatura euskaraz idazten hasi zirenetarik gutxi dira egun ere zereginari eusten diotenak. Anjel Lertxundi bakandu horietarikoa dugu. Beste inork best-sellerrik egin badu ere, berak egin du gure literaturgintzan —kasu! euskal literaturan, literatura vascan barik—, “Hamaseigarrenean aidanez” harekin. Hara non baina, beste “best-seller” batek, “Obabakoak” legendako ipuin bildumak hain zuzen, sustraitik irauli dizkion erizpideak luzaroan ibilitako Anjel Lertxundiri. Berak aitortu du, hurrengo hitzen bidez, kazetariak zuzen idatzi baditu, behinik behin:
“Atxagaren “Obabakoak” irakurri eta gero, iruditu zitzaidan ezin nezakeela bizi guztian “Tobacco days”-en tankerako nobelak egiten, eta orain esango dizut “Carla” hau ez litzakeela esistituko lehenago “Obabakoak” egon ez balitz. Atxagarena halako mugarri bat da. Idazleok frogatu dugu normalizazio teknikoa iritsia dugula eta hemendik aurrera ez da aski izango kostunbrismoa”.
Egia da, kostunbrismoa egiten izan da orain arte, askotan, euskal literaturan. Hala ere, besterik ere egin izan da eta egiten da, egin. Beraz, bere buruaren gainean badio Lertxundik, ederto. Beste guztiak direla-eta ere esanez gero, “kostunbrismoa” egin izan dela, askotxo eta lartxo ere bada. Halako aitorpenak alde batera utzitza, nobelaren harira etorriko naiz, ez, aitzitik, esan barik utzita “oso bestelako nobela kaleratu duela” oraingoan Lertxundik. Bestelakoa, egia osorik esateko,egilearen beraren aurreko nobelen aldean.
Errealitatea eta irudimena bereizten dituzten muga labankorrak non hasten eta non amaitzen diren itzal-lerroak ezkutatzen digularik, artistak izaten du alde horretan galtzeko arriskurik handiena, torturatu, psikiatrizatu eta besterekin bateratsu. Lertxundik sortu digun pertsonaia nagusiak —nik neuk ere ez dakit azkenean zein den beraren benetako izena, Gortari edo— munduak sortzen ditu, marrazkilaria bait da. Mundu horretakoak, berriz, bizidun bihurtzen zaizkio, aurrerago beste egile askori bezala, irudikatua bihurtzen zaiolarik, horretara, errealitate eta errealitatea bera deus ez. Lertxundirena ez da, hala ere, nobelatik irten eta egilearekin hitz egin gura duen pertsonaia unamunianoa, esate baterako. Dena den, marrazkilari horrengan beste edozein artistaren nolabaiteko prototipoa ikustea daukagu, nik uste. Ezeren truke ematen da garaipena eta, sarritan, artean, burua galtzearen truke ematen da, ez bait dago gratuitoa den arterik. Ez dakit halako alegi psikologokorik eraiki, artistaren barne prozesuaren azalpena egin ala zer besterik egin gura izan ote duen Lertxundik, interpretaziotarako zabalik ikusi bait dut nik nobela hau.
Ildo horretan, pertsonaia nagusi hori inguratzen duen lekua —espazioa— ez du lar zehaztu Lertxundik, Frantzia —leku izenak frantsesez ematen ditu—, Italia —oharrak egiten ditu italieraz— ala Euskal Herria ote den jakin barik geratu naizelarik azkenean. Euskal Herria ere diot, esaldi parea tartekatu bait du gazteleraz, pertsonaien ahoetatik isuriak. Ez dio lar ardura kanpoko espazio horrek, alabaina, barrukoak baino, egileari berari ezezik pertsonaia nagusiari ere. Barruko espazio hori adierazteko hizkera asmatu behar izan du, horregatio, Lertxundik, berak esan bezala, aurreko nobeletakoa alde batera utzita. Sinestu egiten diot, lan ikaragarria egin bide izan du edozein literaturgintzan euskarria den hizkuntza, oraingo honetan euskara, bere premietara egokitzen Lertxundik. Ni neu, jokoz kanpo utzi nau behin edo behin. Beharbada, hizkuntza nire burua baino azkarrago dabil eta naiz konturatzen.
“Esnatu denean jakin du Gortarik Carlak gratuitoa behar duela izan. Maitasunean ezer txarrik egon daitekeenik sinesten ez, eta bete-betean eskaintzen dena. Ezeren truke. Erraietan daraman maitasun egarriaren zentzu berdinaren truke ez baldin bada, behintzat” (72. orr.)
Lertxundiren estilo berria da, Obabakoak horren ostekoa. Hirugarrenez ere.
Izena eta izana
Jon Gerediaga
Asier Urkiza
Amok
Stefan Zweig
Nagore Fernandez
Auzo madarikatua
Felix Urabayen
Jon Jimenez
Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell
Amaia Alvarez Uria
Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga
Joxe Aldasoro
Bisita
Mikel Pagadi
Mikel Asurmendi
Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell
Asier Urkiza
Eresia
Goiatz Labandibar
Nagore Fernandez
Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu
Paloma Rodriguez-Miñambres
Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren
Mikel Asurmendi
Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain
Jon Jimenez
Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide
Paloma Rodriguez-Miñambres
Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga
Mikel Asurmendi