« Mundu absurdoa | Egun denak ez dira berdin »
Hitzak eta giltzak / Iñigo Aranbarri / Alberdania, 2001
Hitzen kartografia Amagoia Iban / Euskaldunon Egunkaria, 2001-07-28
“Olerkari” eta “poeta” hitzen arteko bereizketa du hizpide Iñigo Aranbarrik liburu honetako pasarte batean. Olerkariak “poetak ez duen plus serioago bat” duela iruditzen zaio, Orixe beti izango dela “olerkari”, eta Lizardi eta Lauaxeta, “olerkari diren arren, heriotza goiztiarrak eta modernitate nahiak” egiten dituela poeta. Liburuaren hastapenean bere burua poeta gisa agertua digu Aranbarrik, eta poeta gisan abiatu du lan hau, hitzei zarata kentzea, euren esanahira ekartzea beharrezkoa delakoan.
Lan hori ez da makala, Aranbarrik berak ere halaxe dio, baina bere gain hartu du, eta hausnarketarako bideak zabaltzen dituen liburu labur bezain interesgarria bilakatu du lan hori. Ez baita erraza hitzei zarata kentzea. Komunikabideok egunero zarata hori ateratzen gabiltzanean, are gutxiago. Erdaren eta konplexuen pisua izugarria denean, zer esanik ez.
Umorea eta memoria
Umorea dario sarritan Iñigo Aranbarriren lumari “Hitzak eta giltzak” honetan, egunerokotik ateratako —edo egunerokoan oinarritutako— pasarte argigarriak lagun dituela sarritan. Hitzei zarata kentze aldera, umorea baino gehiago, ironia dariola esan beharko, ordea. Memoria entziklopedikoa ere erabili du. Eta memoriak ez du zertan beti gogoan gordea izan. Liburuak ere memoria argigarriak eta lagungarriak izan daitezke. Horrela, mundu zabaleko kulturetako idazleen lanak, biografiak eta mitoak darabiltza idazleak liburu hau osatzeko. Baita pertsonaia ezagun askoren aipamenak eta pasadizoak ere. Memoria eraikitzen jarraitzeko. Berea, eta irakurleona. Hizkuntza memoria delako, hein batean. Eta memoria horri buruz ere ari da Aranbarri, euskararekiko bere sentimenduen kartografia ezin gardenagoa hitzekin marraztuz. Hitzak giltzak direla uste baitu. Eta uste horretatik abiatu denez, haren hitzek anekdotario hutsaren eta filologia estuaren mugak gainditzen dituzte. Euskal Herriko mapek, euskararenak bezalaxe, hitz soilez gaindiko zerbait agertzen dutelako. Araban Tortura mendatea dagoela ikasi du, besteak beste, horren berririk ez zuenak. Eta Bizkaiko txoko batean “Anbre”, “Gosea” eta “Pokopandegi” izeneko baserri hirukotea dagoela. Genioena, hizkuntza memoria zati bat ere bada. Eta jarrera bat. Eta badira zenbait jarrera Aranbarrik maite ez dituenak. Maite ez duen jarrera bat, EAEzentrismoa da, Gipuzkoako Anoeta herria Iparralde osoaren pare jartzera eraman gaituena, gure geografiaren koordenada guztiak hankaz gora jarri dituena. Aldamenekoarengandik zerbait kopiatzen hasi eta hoberena kopiatzen ez saiatzea ere ez du atsegin idazle honek. Errazkeria ere ez.
Ikasgai asko
Ez da erraza liburu hau irakurri eta norberaren isla ez ezagutzea, Aranbarrik ironikoki aipatzen dituen utzikeria adibideen arrastoren bat norberaren gogoan, jardunean, ez aurkitzea. Gure egunerokoan eragina duten arlo asko eta asko jorratzen dituelako, seguruenik: irakaskuntza, kazetaritza, literatura, itzulpengintza, kale giroa, kirola, politika… Eta ikasteko asko dugula erakusten digu. Arlo guztietan. Ez da irakaspen txarra. Irakaslea ere bada ogibidez, eta ezin gutxiago espero hitzen zaratarekin hainbesteko kezka agertzen digun poeta batengandik. Hitz egokia aurkitu du, gainera, irakurleari martxa hartzen laguntzeko: “gimnasia” egin beharra daukagula dio Aranbarrik. “Eta gimnasiarena, barkaidazue, ez dakit ez ote den modan jarri behar dugun kontzeptu bat herriaz eta hizkuntzaz ari garelarik. (…) Kontsigna posmoderno eran geratzen bada ere, esan dizuedala uste dut: gimnasian dago, neurri handi batean, osasunaren giltza”. Hitzak eta giltzak. Eta gimnasiarekin hasi nahi duenak badu arrastorik ariketekin hasteko.
Gimnastaren bizimodua
Gimnasia pixka bat egina duen euskaldun baten gogoeta bildumatxoa da liburu hau, euskararen osasuna kezka duelako. Eta Euskal Filologia titulua duen arren, filologokeriak ez dituelako maite. Bere gimnasta ibilbidea ere erakusten digu, hein batean, Iñigo Aranbarrik. Ez pentsa, hala ere, gaur egun hain modan omen dauden norbere burua laguntzeko liburu horietako bat denik “Hitzak eta giltzak” hau. Erabiltzen ditugun hitzek uste dugun baino askoz ere gehiago adierazten dutela esatera dator, adibideak adibideen atzetik jarriz. “Hizkuntza ilun, nahasi eta esku-burdindu honi haize pixka bat emate aldera…”.
Maskara baten aitortza
Yukio Mishima
Ibai Atutxa Ordeñana
Emakume gaiztoak
Marilar Aleixandre
Jon Jimenez
Baserria (h)uz(s)ten
Oskar Gaztelu Bilbao
Maddi Galdos Areta
Animalia domestikoak
Esti Martinez
Irati Majuelo
Ni ez naiz hamalau
Karlos Linazasoro
Hasier Rekondo
Ura saltoka
Juan Kruz Igerabide
Jon Martin-Etxebeste
Oso latza izan da
Xabier Mendiguren Elizegi
Mikel Asurmendi
Su festak
Jon Urzelai Urbieta
Jon Jimenez
Azpimarrak
Nerea Balda
Paloma Rodriguez-Miñambres
Su festak
Jon Urzelai Urbieta
Eneko Barberena
Arrain hezur bat eztarrian
Olatz Mitxelena
Ibon Egaña
Lurraz beste
Garazi Arrula Ruiz
Mikel Asurmendi
Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte
Jon Jimenez
Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte
Mikel Asurmendi