kritiken hemeroteka

8.196 kritika

« | »

Hitzak eta giltzak / Iñigo Aranbarri / Alberdania, 2001

Hitzen kartografia Amagoia Iban / Euskaldunon Egunkaria, 2001-07-28

“Olerkari” eta “poeta” hitzen arteko bereizketa du hizpide Iñigo Aranbarrik liburu honetako pasarte batean. Olerkariak “poetak ez duen plus serioago bat” duela iruditzen zaio, Orixe beti izango dela “olerkari”, eta Lizardi eta Lauaxeta, “olerkari diren arren, heriotza goiztiarrak eta modernitate nahiak” egiten dituela poeta. Liburuaren hastapenean bere burua poeta gisa agertua digu Aranbarrik, eta poeta gisan abiatu du lan hau, hitzei zarata kentzea, euren esanahira ekartzea beharrezkoa delakoan.

Lan hori ez da makala, Aranbarrik berak ere halaxe dio, baina bere gain hartu du, eta hausnarketarako bideak zabaltzen dituen liburu labur bezain interesgarria bilakatu du lan hori. Ez baita erraza hitzei zarata kentzea. Komunikabideok egunero zarata hori ateratzen gabiltzanean, are gutxiago. Erdaren eta konplexuen pisua izugarria denean, zer esanik ez.

Umorea eta memoria

Umorea dario sarritan Iñigo Aranbarriren lumari “Hitzak eta giltzak” honetan, egunerokotik ateratako —edo egunerokoan oinarritutako— pasarte argigarriak lagun dituela sarritan. Hitzei zarata kentze aldera, umorea baino gehiago, ironia dariola esan beharko, ordea. Memoria entziklopedikoa ere erabili du. Eta memoriak ez du zertan beti gogoan gordea izan. Liburuak ere memoria argigarriak eta lagungarriak izan daitezke. Horrela, mundu zabaleko kulturetako idazleen lanak, biografiak eta mitoak darabiltza idazleak liburu hau osatzeko. Baita pertsonaia ezagun askoren aipamenak eta pasadizoak ere. Memoria eraikitzen jarraitzeko. Berea, eta irakurleona. Hizkuntza memoria delako, hein batean. Eta memoria horri buruz ere ari da Aranbarri, euskararekiko bere sentimenduen kartografia ezin gardenagoa hitzekin marraztuz. Hitzak giltzak direla uste baitu. Eta uste horretatik abiatu denez, haren hitzek anekdotario hutsaren eta filologia estuaren mugak gainditzen dituzte. Euskal Herriko mapek, euskararenak bezalaxe, hitz soilez gaindiko zerbait agertzen dutelako. Araban Tortura mendatea dagoela ikasi du, besteak beste, horren berririk ez zuenak. Eta Bizkaiko txoko batean “Anbre”, “Gosea” eta “Pokopandegi” izeneko baserri hirukotea dagoela. Genioena, hizkuntza memoria zati bat ere bada. Eta jarrera bat. Eta badira zenbait jarrera Aranbarrik maite ez dituenak. Maite ez duen jarrera bat, EAEzentrismoa da, Gipuzkoako Anoeta herria Iparralde osoaren pare jartzera eraman gaituena, gure geografiaren koordenada guztiak hankaz gora jarri dituena. Aldamenekoarengandik zerbait kopiatzen hasi eta hoberena kopiatzen ez saiatzea ere ez du atsegin idazle honek. Errazkeria ere ez.

Ikasgai asko

Ez da erraza liburu hau irakurri eta norberaren isla ez ezagutzea, Aranbarrik ironikoki aipatzen dituen utzikeria adibideen arrastoren bat norberaren gogoan, jardunean, ez aurkitzea. Gure egunerokoan eragina duten arlo asko eta asko jorratzen dituelako, seguruenik: irakaskuntza, kazetaritza, literatura, itzulpengintza, kale giroa, kirola, politika… Eta ikasteko asko dugula erakusten digu. Arlo guztietan. Ez da irakaspen txarra. Irakaslea ere bada ogibidez, eta ezin gutxiago espero hitzen zaratarekin hainbesteko kezka agertzen digun poeta batengandik. Hitz egokia aurkitu du, gainera, irakurleari martxa hartzen laguntzeko: “gimnasia” egin beharra daukagula dio Aranbarrik. “Eta gimnasiarena, barkaidazue, ez dakit ez ote den modan jarri behar dugun kontzeptu bat herriaz eta hizkuntzaz ari garelarik. (…) Kontsigna posmoderno eran geratzen bada ere, esan dizuedala uste dut: gimnasian dago, neurri handi batean, osasunaren giltza”. Hitzak eta giltzak. Eta gimnasiarekin hasi nahi duenak badu arrastorik ariketekin hasteko.

Gimnastaren bizimodua

Gimnasia pixka bat egina duen euskaldun baten gogoeta bildumatxoa da liburu hau, euskararen osasuna kezka duelako. Eta Euskal Filologia titulua duen arren, filologokeriak ez dituelako maite. Bere gimnasta ibilbidea ere erakusten digu, hein batean, Iñigo Aranbarrik. Ez pentsa, hala ere, gaur egun hain modan omen dauden norbere burua laguntzeko liburu horietako bat denik “Hitzak eta giltzak” hau. Erabiltzen ditugun hitzek uste dugun baino askoz ere gehiago adierazten dutela esatera dator, adibideak adibideen atzetik jarriz. “Hizkuntza ilun, nahasi eta esku-burdindu honi haize pixka bat emate aldera…”.

Azken kritikak

Maskara baten aitortza
Yukio Mishima

Ibai Atutxa Ordeñana

Emakume gaiztoak
Marilar Aleixandre

Jon Jimenez

Baserria (h)uz(s)ten
Oskar Gaztelu Bilbao

Maddi Galdos Areta

Animalia domestikoak
Esti Martinez

Irati Majuelo

Ni ez naiz hamalau
Karlos Linazasoro

Hasier Rekondo

Ura saltoka
Juan Kruz Igerabide

Jon Martin-Etxebeste

Oso latza izan da
Xabier Mendiguren Elizegi

Mikel Asurmendi

Su festak
Jon Urzelai Urbieta

Jon Jimenez

Azpimarrak
Nerea Balda

Paloma Rodriguez-Miñambres

Su festak
Jon Urzelai Urbieta

Eneko Barberena

Arrain hezur bat eztarrian
Olatz Mitxelena

Ibon Egaña

Lurraz beste
Garazi Arrula Ruiz

Mikel Asurmendi

Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte

Jon Jimenez

Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

2023(e)ko martxoa

2023(e)ko otsaila

2023(e)ko urtarrila

2022(e)ko abendua

2022(e)ko azaroa

2022(e)ko urria

Hedabideak