susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« 1545. Bernat Dechepare. Olerkiak | Jesukristo »

Euskal elerti 69 / Askoren artean / Lur, 1969

Euskal poesia eztago geldi. Mikel A. Intxausti, aurtengo “Agora” saria Juan San Martin / Zeruko Argia, 1968-12-29

Bein batean, Jakin-en Azurmendi eta Lasa-ri buruz idatzi nuenez mintzatzean, Mitxelena gure hizkuntzalari jakintsuak, poesiaz ere nik ba¡no zerbait gehiago dakienak, euskal poesia geldi ez dagoela jakiteak poz handia ematen ziola esan zidan. Neretzat, horrek esan nahi du, guztiak ez daudela atzera begira.

Oraingoz, gelditu gabe, goraka dijoa euskal poesia. Egia da aurtengo “Lizardi” saria hutsik utzi zela, desierto esan oi dana, bertara presentatu ziren lanak txarrak zirelako, edo, obeto esan, giro berririk ez zekartelako. Beldur pixkat eman zigun geldi-uneren bat zetorrelakoan, baiña “Agora” sariak baztertu zituan gure kezkak. Izan ere, sari bata bost milla pezetakoa izanik eta bestea obeitabost millakoa izanik, ez da gutxiagorako.

“Agora”-n presentatu zirenak aintzat harturik, lehen baino moteltxoago ari dala esango genuke, baina hala ere ezin uka euskal poesiak daramala euskal literaturatik mugimendurik bizkorrena eta aurreratuena. Izan ere, horrela gertatzen da literaturatik gehienetan, eta poesiak eta saiakeraren eraginak mugitzen du gainerakoa ere.

Mikel A. Intxausti bat-batean sortu zaigu olerkaritzaren alorrera. Aurten saritua izan ondorean ere kosta zitzaidan nor zen jakitea. Aurten, Bilboko Ciencias Económicas-ek eratu zuan ipui sariketan ere mahaiburuko egin nuenez, laister ohartu nintzen sariketa hartan Sumarino oria laneko ipuiarekin bigarren saria irabazi zuena zela, eta eskerrak harri, handik bueltan jakin nuen “Agora”-n saritu genuen Euskal hilobia-ren egilea nor zen. Lanaren hasieran esango zuena:

ni enaiz poeta

iturria idekiz

ene poesia

prosa da;

nerea

bizitzaren prosa zakarra.

Ez zitzaidan gehiegi inportik izen eta jatorriak jakiteaz, honek nahikoa diolako gizonaren neurritik irtetzen ez duen gazteren bat dala igartzeko, eta errealidadearen neurritik ari dena, jator ari da.

Ametsaren ariak lotu zidan bizitza

inkoszienteak estali ninduan amen fitean

ni enaiz ni

gaineko ni ez ezagun baten gurdian omen

akulupean zigorturik ene poxpolo-kaja

poxpolo buru amets pean

deusan;

Rimbaud-en hitzez dionez; “un soir tu me sacras, poete”, eta bere bide bat hautatuaz joan nahi du, aztu nahi Baudelaire imitatzerik eta Arestiren mailua astunegia zaio. Beste izar bat gehiago euskal poesiaren zeruan. Zeruan?…

Zulo zikin huntan utzi nau itsasoak, bainan ez da nitaz

ahaztu, agian bihar eramango nau berriro

nora?

Poetak ez dira beti profetak, eta ez jakin.

Gazte honen joera, olerkigintzan, bakana da. Ez du orain arteko poeten kutsu gehiegirik. Nork daki bide berri bat ez ote digun irikiko. Bere deitura Azurmendi omen da, Igeldon sortu omen zen 1942-an, eta orain Sorbonan ari da Filosofia eta Letrak estudiatzen. Ez du toki txarra ongi ezitzeko. Sorbonak ere, Salamanca-k bezala, duanari emango dio. Hartu duen bidetik irten gabe jarraitzen badu, poeta haundi baten aurrean arkitu geneza. Eta gure hizkuntzaren aurrean tinko jokatuko duela dirudi, esaten duelarik:

hori ez

enaiz hizkuntza biz baliatzen

izakeraz bizatitu banaute

bortxaz hil nahi dut

bat bestea bizi dedin.

Bere bakardadea adierazten digu, eta zurtz bere gogoa, berekikoetan hesiturik dijoa, Kafka-ren gisa. Zeren ez da errez konprenitzekoa holako gazte batek bere barne-muinetan daramana.

Oso kezkatia da, sentsibilidade fiña du, bere existensialismoan sakon barneratzea oso nekeza da eta horrek egiten du ulerkaitz. Bein baino gehiagotan irakurri behar da bere barne-muin hori ulertu nahi bada.

Gure artean, poesian, existensialismoa beste iñork baino haruntzago eraman duela esango nuke, edo obeto esan beste alderdi batzuetatik. Zerbaiten kidekorik: Juan Mª Lekuona, Joxe Azurmendi, Joseba Intxausti, Paulo Iztuela… mailaz-maila zetorzkit ene burura, eta, behar bada, hoien berri jakin gabe heldua. Iratzeder eta Gandiagaren sustraietarik ere bada hor zerbait.

Mikel-ek, fede beraren hesiak ere autsi zituela nabari du, eta naharoago dijoa existentxiaren troka eta zelaietatik, maiz etsipenezko bidetik. Gazterik asko sufritu duela esango nuke. Sufrikarioen esperientziatik sortzen ba¡ dire horrelako pentsamenak. Bestalde, Mikel’ek, bere burutapenak bere herriarenakin bat egiten ditu.

Bere emaitzen adibidetzat bijoa azken balada sentikorra:

HAURRA:

txori?

txoria al zera?

ni erreka naiz ta goitik behera noa

igesik

saltoka

harriak bustiaz.

arratsaldero hemen zaudela diote ene aizpak

zu zera?

zu, txoria?

ni erreka ta banoa. ez gindezke gehiago mintza;

min dut gaur

min zait zakurra.

entzuten al didazu? txori?

zakurrak ozk egin dit

hemen

giza zipriztin billa nenbilenean

Edipo erresuma ta kultura banatzen dituan zuloan

tabu-ren mugarritik ez urrun

ozk egin dit

hemen

hizkuntzan.

adio, txori, sarri arte. itsasoak ittoko nau,

bihar datorren aizpa gaztearekin mintza zinazke

adio… adio…

…ETA HARRIAK EGUNERO DATOZ BEHERAKA.