« Turista erromantikoa | Kultur adabakiak »
Hamaika ipuin / Juan Martin Elexpuru / Elkarlanean, 2000
Umore kontuak Amagoia Iban / Euskaldunon Egunkaria, 2000-11-04
Hamaika zenbakia bada zerbait gure artean, eta 11 ipuin idatzi dizkigu Juan Martin Elexpuru bergararrak lan honetan. Behin hori esanda, erraz egiten da gizon honek hamaika arlo landu dituela botatzea, liburu honetan horren zantzorik atzeman baitaiteke. Liburuko lehen ipuina, hasteko, 1936ko gerran giroturiko kontakizun bat da, Gerra-urte izenekoa. Mendebaldeko euskalki zipriztinez josita, euren gogoz kontra Francoren alde borrokan egitera behartutako orduko euskal herritar gazte askoren drama aletu digu Elexpuruk, maitasun istorio baten altzoan. Ipuin horrek badu beheko sutondoan entzundako istorioen halako kutsu bat, eta baita su haren garra egungo fluoreszentepeko sukaldeetan gogorarazteko helburua ere.
Hurrengo ipuinak, berriz, atzerago egiten du denboran, beheko sutondoa areago ekarriz gogora. Joan den mende amaieran dago kokatua Lapur-txabolak, eta mendi lapur batzuen inguruko kontakizuna dakarkigu, halako umore ukitu bat duena amaieran, iragana berridazteko dugun joerari keinu bat eginez. Euskara, narrazio horretan ere, egokitu egin du egileak, liburuan aurrera egin ahala orokor bilakatuko den hizkera zuzen eta jauzilariaren aldeko apustua eginez, elkarrizketa eta barne pentsamenduak nagusitu arteraino.
Gerra urte, gose urte
Hirugarren ipuinean, berriz, 36ko gerraren ondorenak agertzen dizkigu Elexpuruk, eskean ibiltzen den gizon baten bizitza hari hartuta. “Plaentxiren” testamentua, gosez hil baina duintasunez bizitzen jakin zuen pertsona baten istorioa da, eta umore ukitu batez drama erabatekoari ihes egin dio idazleak amaieran.
Laugarren ipuinarekin denboran aurrera egin du bergararrak, gerra zantzoak ahaztu gabe betiere, Buelta datorrenean alearekin. Karlista zahar batek seme gazteenarekin mendi buelta bat emanez iraganera egiten duen bidaia agertzen digu, garaile-galtzaile, bizirik-hilik, eskuindar-ezkertiar eta bizi izan dituen bestelako dikotomiek berarentzat duten benetako zentzua zein neurritaraino den airezkoa agerian uzteraino.
Denboran aurrera
Behin bosgarren ipuinera helduta, pikardiaz beteriko kontakizun batekin egungo du topo irakurleak, Franco hil ostean zabaldu zen sexu askatasunaren mitoa iradokiz edo. Despedida, izenburuak berak dioen bezala, ezkontzera doan mutilzahar baten despedidaren kontaketa da. Iraganari keinu txiki batzuk, eta taberna zuloko umorea bereziki.
Onenaren prezioan, berriz, aske geratu berri den euskal preso politiko bati mendiko ostatu batean gertatutakoa kontatzen digu, txirrindularitza hari dela, amaieran ezustea planteatzeraino. Ostatuko bezero piper bat, ostalari bihozbera bat, eta iragan pisu bat, Marino Lejarretaren irudia atzean nabari dela.
Zazpigarren ipuina, Ubu Morrongurenen lanegun arrunt bat, liburuko zitalena da, basatiena eta surrealistena (edo errealistena, nondik begiratzen dion batek!). “Alfred Jarry oroituz, UNEDen suntsitzaileei, ka-kariñoz”, eskaintzak argi asko uzten digu zer den bertan topatuko duguna. Agintari eta burokrata anker edota axolagabeak, biolentziaren erabiltzaile sistematikoak. UNEDen irakasle izan zeneko garaiak ekarri dizkigu gogora Elexpuruk, liburu honetako ironia ertzik zaztatzaileenera eramanez.
Zortzigarren ipuinak, Entzun behar dizkit ederrak, bere xumetasunean du giltzarik ederrena. Apartatu berri den gizonezkoa, emazte ohiari esan beharrekoak oraindik esan ez dizkiolako lorik egin ezinda dabilena, egoera barregarri bezain zolian aurkituko da helburu hori lortzeko ahaleginean. Liburuko ipuinik laburrenetakoa hauxe, atsegina egiten da oso hasieratik amaierara arte.
Arthur-en txanda ondoren. Erotikoa deritzoten literatura genero horretakoa, egoera tipiko batetik abiatzen da amaiera tipiko batera heltzeko. Irakurle bakoitzaren gustu kontua da. Idazten duen hau ez du kontakizunera askorik kateatu.
Azken bi ipuinak
Nokia bat behar dut eta Etsidamu dira liburuko azken narrazioak. Laburrak biak, bizimodu kontrolatu, neurtu eta estresante baten adierazle. Gaur egun kokatua lehena. Zehaztu gabeko garai batean bigarrena, ustez behintzat. Sakelako telefonoari lotuta bizi den negozio gizona da Nokia bat behar dut ipuineko protagonista, bakarrizketa moduko batean dabilena etengabean, bere autoan sartuta. Hobeto bizitzeko kontsumitzen dugu, ala hobeto kontsumitzeko bizi gara? Horixe ipuinak bota didan galdera nagusia.
Etsidamu, berriz, errealitatea eta fikzioa gauza bera bilakatu dituen gizarte batean kokatua dago. Ezin asmatu garaia, baina oraindik ez dela erabat gauzatu pentsatzeko aukera zabalik uzten du idazleak, eskuzabaltasunez. Liburuko ipuinik mingotsena ziurrenik, lehenengoarekin batera, halako ziklo bat itxiz.
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Asier Urkiza
Kanbodiako enbaxada
Zadie Smith
Nagore Fernandez
Herriaren hezkuntza eta demokrazia
Nadezhda Krupskaia
Jon Jimenez
Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola
Joxe Aldasoro
Etxe bat norberarena
Yolanda Arrieta
Mikel Asurmendi
Rifqa
Mohammed el-Kurd
Irati Majuelo
Loak ezkutatzen duena
Patxi Zubizarreta
Aiora Sampedro
Gari eta goroldiozko
Anari Alberdi Santesteban
Mikel Asurmendi
Itsaso amniotikoa
Oihane Jaka
Asier Urkiza
Hau ez da gerra bat
Mikel Ayllon / Piszifaktoria Ideien Laborategia
Nagore Fernandez
Gurpilak
Eztizen Artola Iturrate
Jon Jimenez
Gizon barregarriak
Joxean Agirre
Hasier Rekondo
Detaile xume bat
Adania Shibli
Irati Majuelo
Barkamena existituko balitz bezala
Mariana Travacio
Ainhoa Aldazabal Gallastegui