kritiken hemeroteka

8.545 kritika

« | »

Kilkirra eta roulottea / Joxemari Iturralde / Erein, 1997

Hariak eta korapiloak Jose Jabier Fernandez / Euskaldunon Egunkaria, 1997-12-13

Joxemari Iturralderen eleberri berriaren emaitza azkenik gure artean daukagu. Azkeneko urteak haur eta gazte literaturari eskaini ondoren, eta igarotako zortzi urte eleberri honen prestakuntzari eskaini ostean, bere liburu berria irakurtzeko aukera dugu. Haur eta gazte literaturaz gain, Iturraldek beste lau lan ditu argitaratuta: Dudular eta Pic-nic zuen arbasoekin ipuin liburuak eta Nafarroako artizarra eta Izua hemen eleberriak.

Kilkirra eta roulottea izeneko azken lan honek, Ipar Ameriketatik etorritako mutil gazte baten istorioa kontatzen du. Liburuaren protagonista gazteak bere burua erdi ipar amerikar, erdi euskalduna du, gurasoak euskaldunak dituelako. Bere helburua Euskal Herriko lurrak eta, batez ere, bizimodua eta jendea ezagutzea da. Hau guztia kontatzeko, eleberria ez da nolanahiko garaian kokatzen. Lehenengo orriak Francoren heriotzarekin hasten dira, eta hurrengoek ondorengo eta aurreko egunetako giroa erakusten digute.

Hala ere, ez gaude eleberri historiko baten aurrean. Gure historiarako garrantzitsuak diren une asko azaltzen dira, baina inoiz ez nabarmenki. Ez dago kontakizun zehatzik. Iturralde datua baino giroa islatzen saiatu da. Horretarako, kanpotik datorren pertsonaia ardatz nagusitzat hartu badu ere, bertako errealitatearekin identifikatzen den norbait da hau. Honela, liburuak sinesgarritasunean eta bizipenetan oinarritutako pasarteez osatua egotearen itxura du, eleberriak historikoa baino gehiago autobiografiko kutsua hartzen duelarik.

Eleberriak ez du istorio bakarra kontatzen. Nahiz eta pertsonaia nagusia bakarra izan, bere ingurua beste pertsonaia anitzez osatuta dago. Ondorioz, liburuan istorio txikiak ugariak dira. Pertsonaiak sartu-atera egiten dira liburutik. Istorio eta pertsonaia hauek hari txikiak bezala dira, bakoitza bere independentzia eta askatasunarekin, baina era berean lotuak daude guztiak. Eta ez argumentu nagusira soilik, azalean, estruktura formala dela eta, baita edukinetan ere. Honela, hari hauek sortzen duten ehunarekin Iturralde garai hartako giroa islatzen saiatu da.

Baina hari hauek sortzen duten ehun hori ikustea eta arretaz jarraitzea ez da erraza. Eta ez gara ari Iturraldek erabiltzen duen hizkuntzaz hitz egiten. Nahiz eta Iturralderen beste lanak euskara aldetik zailagoak izan, hemen ez da hau gertatzen. Bere estiloa, lehen bezala, errealismoaren eta ironiaren artean mantentzen du, baina oraingoan zertxobait sinplifikatu du, erraztu. Baina kalitaterik galdu gabe. Orduan, non daude ehunaren egitura ikusi eta jarraitzeko arazoak? Irakurlearen arretan eta irakurlearen nahian.

Liburua aurrera doan heinean, eleberriak perspektiba historikoaz gain pertsonaia nagusiaren abentura eta gogoetak azaltzen ditu. Baina pertsonaia honen istorio nagusiak ez du honelako eleberri bat sustengatzen eta, ondorioz, Iturraldek bere inguruan dauden beste istorio txikiz osatu eta betetzen du hari nagusia. Hau dela eta, gero eta hare gehiago azaltzen dira eta azkenean gurutzatu eta nahastu egiten dira, korapiloak sortuz, bai istoriaren jarraipenean eta baita irakurlegoaren arretan eta nahian ere.

Gainera, Iturraldek hari hauek azaltzeko erabiltzen duen baliabidea oroitzapenarena da, atzera begiradak, eta hauek oraindik liburua pisutsuagoa egiten dute. Honetarako erabili duen estilo lauak eta sinpleak ere gutxi lagundu du, kalitatezkoa izanik ere ñabardura gutxiegi baititu.

Hala eta guztiz ere, liburuaren irakurketa gomendagarria da. Agian orrialde gehiegi ditu. Beharbada hariez asetzeak eta ondorengo korapiloek sortzen dute arazoa. Faltan botatzen da kronika historikoa eta, batez ere, fikziozko hari nagusia landuagoa eta aberatsagoa izatea ere. Liburuaren gehiegizko salneurriak ere ez du geihegi laguntzen. Baina Euskal Herriarentzat garrantzitsuak izan ziren une historiko hauek ezagutu eta bizi nahi dituztenentzat eta, gainera, Iturralderen ikuspegia kontakizun hauetako irakurketan sumatu nahi dutenentzat, liburuak merezi du. Azkenean, beti bezala, azken hitza irakurleak izango du.

Azken kritikak

Josefa, neskame
Alaitz Melgar Agirre

Jon Jimenez

Oihaneko ipuinak
Horacio Quiroga

Jon Jimenez

Reset
Aitziber Etxeberria

Mikel Asurmendi

Baden verboten
Iker Aranberri

Jose Luis Padron

Gizaberetxoak gara
Mikel Urdangarin Irastorza

Jon Jimenez

Iragan atergabea
Julen Belamuno

Hasier Rekondo

Haragizko erreformak
Mari Luz Esteban

Mikel Asurmendi

Eusqueraren Berri onac
Agustin Kardaberaz

Gorka Bereziartua Mitxelena

Juana
Jon Artano Izeta

Mikel Asurmendi

Kontra
Ane Zubeldia Magriñá

Jon Jimenez

Simulakro bat
Leire Ugadi

Maddi Galdos Areta

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Ibon Egaña

Kontra
Ane Zubeldia Magriñá

Paloma Rodriguez-Miñambres

Patrizioak eta plebeioak
Kepa Altonaga

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko abuztua

2025(e)ko uztaila

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

Hedabideak