« Herriari estu lotua | Koxka bat estuago »
Euskaldungoa erroizturik / Jose Maria Larrea Muxika / Pamiela, 1994
Bazterkulturaren egoeran Felipe Juaristi / El Diario Vasco, 1994-06-18
Euskara eta bere egoerari buruzko makina bat liburu kaleratu dira azkeneko urteetan; datuak emanez, batzuk; datuak interpretatuz, besteak; baina oso gutxi izan dira errealitatea nolakoa den eta orain den modura izatera zergatik iritsi den adierazten dutenak; are gutxiago, prosa ulergarri eta arin batez. José María Larrea saiatzen da liburu honen bidez horixe bera argitzen, zergatik erdaldundu edo erdalduntzen ari den herri hau, nahiz eta kanpoko itxuraz oraindik, euskaldun iraun, irauten duen tokietan. Egileak berak esaten duen modura: “Lan honetan azken bi mendeetako euskaldungoaren higatze, gutitze eta galtzearen prozesua ikertzen da. Bi lerrotan, letratu eta ez-letratuen baitan”.
Lehenari buruz esaten du ez zuela, sekula, bere betasun osorik gauzatu. Era berean, euskal letrek Elizari zor diotelako teoria ere deuseztatzen du, frogatuz Eliza beste euskal letratuen modura akonplexatua izan dela, letratu gisa, eta ondoko erderei makurtua. Egilearen hitzetan: “Euskal letratua, beraz, berankorra izateaz landarat, ez letratua baino klaudikatzaileagoa izan da funtsean, aldez eta moldez. Eta esan gabe doa, beti iduri kontrarioa salduz badoa ere, letren goi-eredurik ezak —eta, jakina, gauza guzietan den euskal goi-eredurik ezak, piramide sozialean, politikan… — azkartu duela euskaldungoaren beherapen eta gutiespena”.
Saiakera hau, nire irudriz, gai beretsuari buruz edo inguruan idatzi diren beste batzuen desberdina da. Hemen ez zaizkio kanpotarrari bakarrik gureak diratekeen erruaa leporatzen, hemen euskaldunen jarrerak aztertzen dira, eta, esan bezala, euskaldun letratuenak bereziki eta haien morrointzedozein erdararekiko. José María Larreak esaten duena oso erraza da ulertzen, hizkuntza batek bere funtzioak betetzen ez dituen neurrian, beste hizkuntza batek betetzen dituenean bere behar lituzkeenak, hizkuntza hori galdu eta ahaztu egiten dela. Euskararen egoerari dagokionez, ezkorregia iruditzen zait neri haren analisia, baina aitortu behar dut egia handiak esaten dituela tarteka. Bazterkultura bihurtzen ari gara euskarazkoa, kultur eredutzat erdarazkoa hartua dugulako, eta horrek hizkuntzaren suzidioa dakar. Bakoitzak, liburu hau irakurri ondoren, pentsa eta gogoeta egin beza esandako guztiari buruz.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez