susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Zalantza aldarrikatuz | Arbasoen oroimena »

Gure Gauzak S.A. / Ur Apalategi / Utriusque Vasconiae, 2004

Gore Aingeru Epaltza / Nabarra, 2004-08

“L’art pour l’art”. Artea eta bertzerik ez. 80. hamarkadako gure belaunaldiak bere egin zuen XX. mendearen hasierako poeta frantsesen aldarria, literatura askatu beharrez militantzia politiko eta are kulturalaren morrontzatik. Lelo polita bezain gezurtia. Gauza jakina da artean dena ez dela arte hutsa. Gizakiaren gogoa biziarazten duten grina guztiek ematen diote haize literatur lanari ere: engaiamendu politiko-soziala bai, baina baita maitasuna, gorrotoa, nabarmendu nahia, burua zuritu beharra, diru gosea eta, nola ez, mendekua.

Gizakia hitzari hitza lotzen hasi zenetik, milaka orrialde belztu dira mendekuak eraginda. Literatura unibertsalera joz gero, ugariak dira libelo gisa sortu eta gaur egun maisulantzat ditugun liburuak. Gurean ere ez gara herren ibili. Honelakok kritikari zorrotzaren izen-abizenak ekarri dizkio pertsonaia lotsa-emangarriari. Horrelakok Batxilergoko irakasle diktadorearen klona ekarri du bere liburura. Eta halakok bere erkidegoko gobernu-buruaren eite susmagarriaz marraztu du bere nobelako gaiztoa… Ez dira nolanahi hartutako adibideak, gure liburugintzaren merkatu tikian ale parrasta saldu duten lanetakoak baizik.

Kasu, hala ere. Idazlearen maiteminak maitasun poema gogangarria berarekin zertan ekarririk ez duen gisa berean, mendeku nahiak ere ez du, berez, lanaren kalitatea segurtatzen. Bertze zerbait behar du, idazleari ordenagailua piztarazi dion pizgarriaz landa. Ahantzi gabe zenbaitetan mendekuak hobeki egiten duela bere bidea mendeku ematen ez duenean.

“Gure Gauzak S.A.” Ur Apalategiren bigarren nobela dugu, estraineko “Gauak eta hiriak”en ondotik. Oraingoan, genero beltza —belzkara, beharbada— hautatu du, neska ikerlari gazte baten ibilerei lagun egiteko: Julene Oihanburu bilbotarra, argitaletxe handi batek ordainduta euskal idazle zendu baten biografia osatu behar duena.

Apalategiren aitzineko lanaren aldean, narratzaile sendoagoa, helduagoa, ageri zaigu, bere lehen laneko kutsu naif samarra osotara desagertu ez bada ere. Nolanahi ere, nobela gorabeheratsua da “Gure Gauzak S.A.”. Pasarte eta pertsonaia batzuek gure kulturari egindako bideo ekoizpen batetik atereak dirudite, baina bertze batzuek sinesgarritasuna dute eskas. Bertzalde, zenbaitetan ihes egiten dio Apalategiri generoak behar duen tentsioak. Eta hala ere, orokorrean funtzionatzen du, entretenigarria da eta, gisa honetako liburuetan behar denez, irakurleak lepotik eramaten ditu liburuaren gakoa izanen den amaieraraino.

Bertze kontu bat da zerk egiten duen irakurlearengandik tira, idazlearen gaitasunak haria aitzina eramateko, edo orrialdez orrialde euskal argitalpengintzaren erraldoia eta —bereziki— haren ingurukoak egurturik ikusteak sorrarazten duen morboak. Niri, bederen —aitortu behar dut—, deserosotasuna sorrarazi dit. Zinema gorea libertigarria da dosi tikietan, baina neurri batetik aitzina gehiegizkoa egiten zait, hainbertze odol eta hainbertze barrenki, sabel irekitik kanpora. Hemen inor ez da ukiezina eta ez naiz ukatzen hasiko gure literatur sistema inarrosi beharra. Eta hala ere zaila zait irensten liburu honetan pertsonaia batzuek hartzen duten jipoi gupidagabea. Arazoa nirea da noski: pertsonaia horiek pertsona erreal eta ezagunen alter ego begibistakoak izaki, eta nik horiek nekez egiten ahal halako egur metaren merezidun.

“Gure Gauzak S.A.”, beraz, gorezaleendako primeran. Niretako, berriz, sobera nabari zaio mendeku nahia.