« Agirreren biografia | Gizartea aurka »
Maltako belatza / Dashiell Hammett (Xabier Olarra) / Igela, 1997
Beltzez esmaltatutako literatura Mikel Aldalur / Euskaldunon Egunkaria, 1997-10-25
Raymond Chandler-ekin batera eleberri beltzaren aitzindari eta maisua den Dashiell Hammett euskaraz irakurtzeko hirugarren aukera eskaini berria digu Igelak eta, zinemak hain ezaguna egin duen Maltako belatza eleberria aukeratu du argitaletxe nafarrak.
Irakurleari, ez zaio damutuko eskaintzari erantzun izana. Lehenago Gizon argala eta Uzta gorria eleberrietan bezala —Koro Navarro eta Xabier Olarra itzultzaile, hurrenez hurren—, Hammetten idazkerari darion bizitasunak eta abiadurak lotuko du irakurlea, eleberriaren hasieratik amaieraraino kateatuz. Abiadura eta bizitasunari, gainera, Hammetten estiloa lotzen zaio, ironia beti lagun duela eta, honek guztiak, kontatzen diren gertaerek biltzen duten misterioarekin batera, gustura irakurtzen den liburu bihurtzen dute Maltako belatza.
Hammetten idazkera, elkarrizketaz eta prosa laburzalez betea, zinematografikoa da zeharo. Hammetten irakurlea berehalakoan ohartzen da aurrean duen testua zinemara eramateko egokia dela. Maltako belatza hau, esaterako, zinemak egin du gehienbat ezagun. 1931. urtean R. del Ruth izan zen Hammetten liburua lehen aldiz zeluloidera eraman zuena. Alta, izan da besterik ere. Honela, Hammetten eleberrian oin hartuta zuzendu zuen John Huston estatubatuarrak bere lehen filma, 1941. urtean, Humphrey Bogart antzezle nagusi zuela eta film haren arrakastak zabaldu zuen Estatu Batuetan hain hedatua zegoen Hammetten sona munduan barrena. Honen Kristalezko giltza eleberriak ere ezagutu zituen F. Tuttle (1935) eta S. Heisler zuzendarien zinemarako egokitzapenak.
Ez da harritzekoa. Izan ere, zerbait nabarmendu behar baldin bada Hammetten idazkeratik, estilo eta erritmo zinematografikoa da, lehen esan bezala. Maltako belatza honen adibide garbia da. Hammettek ez digu lekuen eta giroen deskripzio luze eta poetikorik egiten. Elkarrizketak dira nagusi eta deskripziorik baldin badago, ohiki, pertsonaiaren bat aurkezteko izan ohi da. Gainerakoan, irakurketa erraza da, hilketak argitzea eta hariaren mataza askatzea eskatzen duena orrialdez orrialde.
Samuel Spade detektibea da liburuko pertsonaia nagusia. Pertsonaia diogu, protagonista nagusia beltzez esmaltaturiko urrezko txoria baita: Maltako belatza. Hura eskuratu nahiak eragindako heriotzak, belatzaren nondik-norakoak eta haren inguruan aztertu beharreko guztiak korapilatu egiten zaizkio hasieran Spade detektibeari eta korapiloa askatzea irakurlearen lan bihurtzen da. Ordaina, ordea, merkea bezain atsegina da. Eleberriaren orrialdeetan barrena Spaderen ibilerak jarraitzea, alegia. Eta hori, berriro diogu, erraz egiten da.
Itzultzailearen lanak ere izango du honetan zer ikusirik, noski. Hammetten Uzta gorria itzuli zuenean, “estilo aldetik oso egokia da itzultzeko eta euskaraz asko irakurri ez duenarentzat ere aski erraza egiten da irakurtzeko” zioen Xabier Olarra itzultzaileak. Maltako belatza hizpide hartuta ere, gauza bera esan daiteke. Hots, irakurterraza dela.
Eleberri beltzaren zalea denak ez du aitzakiarik Hammetten klasiko honi heldu eta Spade detektibearekin batera Maltako belatzaren bila hasteko.
...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo
Jon Jimenez
Carvalho Euskadin
Jon Alonso
Asier Urkiza
Hitzak palmondo
Silvia Federici
Nagore Fernandez
Altxa, hildakoak
Fred Vargas
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels
Aritz Galarraga
Maitasun kapitala
Karmele Jaio
Mikel Asurmendi
Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro
Paloma Rodriguez-Miñambres
Jausiz
Alain Mendizabal Diaz
Maddi Galdos Areta
Hiriak eta urteak
Xabier Montoia
Irati Majuelo
Zakur zaunkak
Iñaki Irazu
Hasier Rekondo
Bufalo guztiak
Juanra Madariaga
Paloma Rodriguez-Miñambres
Independentzien eguzkiak
Ahmadou Kourouma
Jon Jimenez
Zirriborroak eta gero
Askoren artean
Asier Urkiza
Zirriborroak eta gero
Askoren artean
Amaia Alvarez Uria