kritiken hemeroteka

8.518 kritika

« | »

Egarria / Josu Penades / Alberdania, 2023

Patu sargoritsua Hasier Rekondo / Deia, 2023-12-09

Josu Penadesen (Bermeo, 1962) literatur ibilbidea laburra bezain esanguratsua izan da. Idazle bermeotarra beti mugitu izan baita literaturaren moden mugen ertzetan. Haren lanak tanttaka besterik ez zaizkigu heldu, kasik isilpean igaro ere, betiere Albernania argitaletxearen eskutik, hiru eleberri hain zuzen ere. Bitxikeri gisa, zur eta lur geratu nintzen Bizkaiko kostaldeko herri bateko Literatura Klub ezagun batera joan ohi den lagun literaturazale batek aitortu zidanean ez zuela Penadesen berririk. Gure literatura sistemaren ajeak asmaezinak baitira.

Lauaxetaren gainean idatzi saiakera baten ondoren, 2006an argitaratu Etxea opera prima izan liteke orain arte oihartzun gehien jaso duen haren literatur-lana. Hastapeneko hartan narrazio eta lexikoaren konplexutasuna aukeratu bazuen ere, Egarria honetan soiltasunaren aldeko apustu narratiboa ondu du.

Deborah Eisenberg idazle amerikarraren esanei jarraiki, narrazio baten klimaxa edo gertakizun dramatikoena ez da garrantzitsuena. Penadesen nobela labur honetan, ipuin luze baten zantzuak agertzen dituena, bete-betean gauzatzen da idazle amerikarrak aipatzen duena. Izan ere, gauzarik erakargarriena ez da drama, pertsonaia-narratzaileak klimax ezberdinen aurrean sentitzen duena baizik, sentipen horiek elipsiekin eta sintaxi zuzen eta zehatz batekin erditu ditu egileak.

Pedro Artika aitaorde apustu-zale “ankerrarekin” bizi den, ugazama “idealizatua” goizegi galdu ondoren, Galo Elorriaga mutikoaren bizipenak kontatzen dira lehen pertsonan, “Nire izena Galo da, Galo Elorriaga Armendariz.” aurkezpenarekin ekingo zaio narrazioari. Gerra osteko Bermeoko baserritar munduan girotu eleberria dugu. Penadesen eredu tematikoak gure literatura klasikoan aurkitzen dira: Txomin Agirre, Orixe, Zubikarai etab., moden zirrituetatik kanpo.

Esan beharra daukat Penadesek kontatzen dituen zenbait kontuk ukitu egin nautela emozionalki: haurtzaroan ibilitako lekuen zantzuak, beste edozein tokitakoak izan daitezkeen arren, orduko munduaren, nire gurasoek jasandako gogorkeria azaleratu baitu ene barnean. Orobat, Bermeoko lexikoaren zenbait “harribitxi” berreskuratu ditu ene memoriak. Eskertzekoa da Penadesek gure historian burutu lan “arkeologikoa”, batez ere galduta edo galbidean diren zenbait berba, esamolde etab. berreskuratuz.

Galoren ikuspegitik bete-betean kontatzen zaigun istorioa nahiko historia ezaguna da, berehala datorkigu gogora, zeharka bada ere, Andu Lertxundiren Hamaseigarrenean aidanez. Narratzaile-umeak erabili tonuak gorabehera batzuk ditu: ume heldu bati suposatzen zaizkion ikusmoldeak haur ez-jakin edo inozo batenarekin uztartzen baitira. Horrezaz gain, nago narrazioak indarra galtzen duela erraz aurreikusi daitezkeen zenbait jazoerek ez dutelako ustekaberako betarik ematen.

Alta bada, Penadesen idazkuntza neurtuaz gozatzeko aukerarik ere aurkitu daiteke. Jazoerak zein protagonistaren burutazioak paragrafo labur eta zizelkatuen moldean eskaintzeari esker estetika oso berezko baten jabe dela erakusten baitu. Halaber, liburu osoan zehar doitasunez neurtuak daude esaten direnak eta ez direnak, azken hauek egilearen etxeko marka direlarik.

“…etxeak berriro hartzen badu su, kedarraren kiratsa bizitza osoan izango dugu geurekin, esaten zuen amak”. Kirats hori protagonistek jasan behar duten bizitza latz eta sargoritsuaren metafora izan liteke, azken finean, bizitzaren jokoan ez ditugu guk geuk soilik jokatzen apustuak, nobelan antagonistaren papera jokatzen duen Pedrok Artikak bezala, izerdiz eta egarriz betetako patuak badu zerikusirik.

Azken kritikak

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Iragan atergabea
Julen Belamuno

Asier Urkiza

Paziente isila
Alex Michaelides

Nagore Fernandez

Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa

Aritz Galarraga

Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola

Mikel Asurmendi

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Jon Jimenez

Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz

Amaia Alvarez Uria

Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien

Aitor Francos

Urrats galduen hotsa
Luis Garde

Jose Luis Padron

Simulakro bat
Leire Ugadi

Ibon Egaña

Bigarren sexua
Simone de Beauvoir

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak