« Kostaldean mairurik bai, wesh! Eleberri bortitza eta eztia | Makina bat gizaki »
Egarria / Josu Penades / Alberdania, 2023
Patu sargoritsua Hasier Rekondo / Deia, 2023-12-09
Josu Penadesen (Bermeo, 1962) literatur ibilbidea laburra bezain esanguratsua izan da. Idazle bermeotarra beti mugitu izan baita literaturaren moden mugen ertzetan. Haren lanak tanttaka besterik ez zaizkigu heldu, kasik isilpean igaro ere, betiere Albernania argitaletxearen eskutik, hiru eleberri hain zuzen ere. Bitxikeri gisa, zur eta lur geratu nintzen Bizkaiko kostaldeko herri bateko Literatura Klub ezagun batera joan ohi den lagun literaturazale batek aitortu zidanean ez zuela Penadesen berririk. Gure literatura sistemaren ajeak asmaezinak baitira.
Lauaxetaren gainean idatzi saiakera baten ondoren, 2006an argitaratu Etxea opera prima izan liteke orain arte oihartzun gehien jaso duen haren literatur-lana. Hastapeneko hartan narrazio eta lexikoaren konplexutasuna aukeratu bazuen ere, Egarria honetan soiltasunaren aldeko apustu narratiboa ondu du.
Deborah Eisenberg idazle amerikarraren esanei jarraiki, narrazio baten klimaxa edo gertakizun dramatikoena ez da garrantzitsuena. Penadesen nobela labur honetan, ipuin luze baten zantzuak agertzen dituena, bete-betean gauzatzen da idazle amerikarrak aipatzen duena. Izan ere, gauzarik erakargarriena ez da drama, pertsonaia-narratzaileak klimax ezberdinen aurrean sentitzen duena baizik, sentipen horiek elipsiekin eta sintaxi zuzen eta zehatz batekin erditu ditu egileak.
Pedro Artika aitaorde apustu-zale “ankerrarekin” bizi den, ugazama “idealizatua” goizegi galdu ondoren, Galo Elorriaga mutikoaren bizipenak kontatzen dira lehen pertsonan, “Nire izena Galo da, Galo Elorriaga Armendariz.” aurkezpenarekin ekingo zaio narrazioari. Gerra osteko Bermeoko baserritar munduan girotu eleberria dugu. Penadesen eredu tematikoak gure literatura klasikoan aurkitzen dira: Txomin Agirre, Orixe, Zubikarai etab., moden zirrituetatik kanpo.
Esan beharra daukat Penadesek kontatzen dituen zenbait kontuk ukitu egin nautela emozionalki: haurtzaroan ibilitako lekuen zantzuak, beste edozein tokitakoak izan daitezkeen arren, orduko munduaren, nire gurasoek jasandako gogorkeria azaleratu baitu ene barnean. Orobat, Bermeoko lexikoaren zenbait “harribitxi” berreskuratu ditu ene memoriak. Eskertzekoa da Penadesek gure historian burutu lan “arkeologikoa”, batez ere galduta edo galbidean diren zenbait berba, esamolde etab. berreskuratuz.
Galoren ikuspegitik bete-betean kontatzen zaigun istorioa nahiko historia ezaguna da, berehala datorkigu gogora, zeharka bada ere, Andu Lertxundiren Hamaseigarrenean aidanez. Narratzaile-umeak erabili tonuak gorabehera batzuk ditu: ume heldu bati suposatzen zaizkion ikusmoldeak haur ez-jakin edo inozo batenarekin uztartzen baitira. Horrezaz gain, nago narrazioak indarra galtzen duela erraz aurreikusi daitezkeen zenbait jazoerek ez dutelako ustekaberako betarik ematen.
Alta bada, Penadesen idazkuntza neurtuaz gozatzeko aukerarik ere aurkitu daiteke. Jazoerak zein protagonistaren burutazioak paragrafo labur eta zizelkatuen moldean eskaintzeari esker estetika oso berezko baten jabe dela erakusten baitu. Halaber, liburu osoan zehar doitasunez neurtuak daude esaten direnak eta ez direnak, azken hauek egilearen etxeko marka direlarik.
“…etxeak berriro hartzen badu su, kedarraren kiratsa bizitza osoan izango dugu geurekin, esaten zuen amak”. Kirats hori protagonistek jasan behar duten bizitza latz eta sargoritsuaren metafora izan liteke, azken finean, bizitzaren jokoan ez ditugu guk geuk soilik jokatzen apustuak, nobelan antagonistaren papera jokatzen duen Pedrok Artikak bezala, izerdiz eta egarriz betetako patuak badu zerikusirik.
Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain
Jon Jimenez
Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide
Paloma Rodriguez-Miñambres
Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga
Mikel Asurmendi
Iragan atergabea
Julen Belamuno
Asier Urkiza
Paziente isila
Alex Michaelides
Nagore Fernandez
Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa
Aritz Galarraga
Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola
Mikel Asurmendi
Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga
Jon Jimenez
Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz
Amaia Alvarez Uria
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Aitor Francos
Urrats galduen hotsa
Luis Garde
Jose Luis Padron
Simulakro bat
Leire Ugadi
Ibon Egaña
Bigarren sexua
Simone de Beauvoir
Mikel Asurmendi