Michael Kohlhaas / Heinrich von Kleist (Xabier Mendiguren Bereziartu) / Katakrak, 2018

Bidegabekeriaz Peru Iparragirre / Berria, 2019-01-27

Heinrich von Kleist (Frankfurt Oder, 1777 – Berlin, 1811) idazlearen Michael Kohlhaas eleberriak 1993an ikusi zuen lehenengoz argia euskaraz, Ibaizabal argitaletxearen Literatura Unibertsala sailaren baitan. Xabier Mendiguren Bereziartuk itzulitako lana eguneratuta argitaratu du Katakrak argitaletxeak hogeita bost urte geroago. Edizio honek Joseba Sarrionandiaren hitzaurrea eta argitaletxearen ohar argigarria dakartza, lehen argitaraldiari itzultzaileak eginiko sarreraz gainera.

Hiru aurkezpen testuotan gainbegiratzen dira liburuari dagozkion ertzik agerikoenak. Zaila da liburuari buruz ezer aproposagorik gehitzea. Sarrionandiaren hitzaurreak eta itzultzailearen oharrak testuinguruan kokatzen dute testua: testuinguru etikoan batak, linguistikoan besteak. Argitaletxearen oharra ur handiagotan sartzen da, eleberriaren azterketa xeheagoa eginez. Irakurlearentzako interesgarria izan daiteke behin nobela irakurritakoan testuotara itzultzea. Gogoeta norberak egin eta gero kontrastatzea aberasgarria baita beti. Are gehiago halako karga morala duen lana izaki.

Estilo trinkoa da Kleistena, Mendigurenek gaztigatu bezala esaldiak lerroetan aurrera egin ahala korapilatzen baitira. Arnasaldi urriko testua da, ez du ia etenik, eta, irakurketa eramangarriago egiteko hartutako erabakiak gorabehera, urpean arnasari eustearen parekoa suerta daiteke batzuetan irakurketa. Sasitzara gonbidatzen du irakurlea itzultzaileak, eta ez da alferreko gonbita, Kohlhaas zaldi-tratulari matxinatuaren istorioaren sasitzari ezin hobeto baitoakio testuaren trinkotasuna: bata bestearen ostean atergabe jazotakoen tragikotasunean elkartzen dira estiloa eta mamia. Begiak urpean zabaldu eta itsasoaren konplexutasun lausoa ikustea bezala.

Tragikotasuna, ordea, ez dagokio bidegabekeriari bakarrik, bidegabekeriaren aurrean hartutako jarrerari ere badagokio hein handi batean. Kohlhaas eta bere armada ez dira iraultzaileak, matxinatuak baizik. Argi dago, kontakizunaren hasieratik bertatik, bere baitan dakusala zaldi-tratulariak justiziaren egia bat, eta hari jarraiki jartzen duela konfiantza Justiziarengan. Behin honen alde iluna eta injustiziak ezagututakoan matxinatuko da, ustelen aurka, zapaltzailetzat dituenen aurka. Bitxia iruditu zait nola istorioaren amaieran elkartzen diren, azkenean, hasieratik bertatik justiziari eskatzen zion erreparazioaren lasaitasuna, eta, bestetik, mendeku-gosetzat jo daitekeenaren baina, funtsean, justiziak zuzendu ezin duenaren aurreko erreboltaren asetzea. Modu tragikoan elkartzen badira ere. Kohlhaas ez baitzen alferrik, Kleistek eleberriaren hasieran dioenez, “bere garaiko gizonik zuzenenetako eta aldi berean beldurgarrienetako bat”.

Gertakari historiko batetatik abiatutako kontakizuna da hauxe. Martin Luteroren garaiko tratulari batean oinarritzen da Kohlhaas pertsonaia, bidegabekeriaren aurrean zuzentasunaren ezpata —literalki— bere esku hartzea erabakitzen duena. Erdi Aroan kokatutako istorioa alemanezko lehen nobela erromantikoa bada ere, erabat modernoa da bere funtsean. Sarrionandiak ongi dioen gisan, istorio honek gaurkotasuna izango du historia amaitzen ez den artean, argitaletxearen oharreko hitzekin esateko: injustizia baten istorioa baita hau.