« Hitza jolas | Oro bare, oro dardar »
Labirintoaren orduak / Amaia Iturbide / Erein, 2008
Poesiaren labirintoak Beñat Sarasola / Berria, 2008-06-29
Euskal poesiagintza garaikidea ulertzeko Bernardo Atxagaren Etiopia eta Xabier Montoiaren Anfetamiña bi liburu mugarri dira; beraiek ekarri zituzten, euskal poesiara, besteak beste, Shell konpainiako gasolinategiak eta David Bowie, pop-a eta rock-a. Aurretik idatzi zenarekiko haustura proposatzen zuten biek ala biek, eta ondoren agertu izan diren makina bat liburu bi obra hauen gerizpean izan dira idatziak. Dena den, bi obra hauek agertu aurreko tradizioari loturiko obrak ez dira argitaratzeari utzi, jakina, eta badirudi egun interes berezia dagoela 60ko eta 70eko hamarkadetako euskal poesiagintza berreskuratzeko, bereziki Gabriel Arestiren figuraren bitartez. Bada, Amaia Iturbide ere garai hartako poesiarekin lotuko genuke gehiago, bere ikerketek (B. Gandiaga, J.A. Artze eta X. Leteren poemagintza. Poesia tradizionalaren bidetik) nahiz bere produkzio poetikoak (Labirintoaren orduak, urrutira joan gabe) erakusten digutenez.
Labirintoaren orduak poema-liburu luzea da —89 poema orotara—, euskal literaturan argitaratu ohi direnekin alderatuta behinik behin, 2003-2007 denbora tartean idatzitako poemaz osatua. Poema sorta honetan molde diferentetako piezak topa litezke, baina Iturbidek mundu poetiko sendoa eraikia du, eta poema gehienak mundu horretan kokatutakoak dira. Sinbolismoa oinarri, ez dira gutxi elementu (neo)klasikoak, barrokoak eta baita abangoardistak ere (nahiz eta nonbait aldarrikatu izan den baina maila apalagoan). Nahasketa arraro honen emaitza sarritan poesia metafisiko deitu izan zaionetik gertu geratzen da, non heriotza, bizia eta denbora gai funtsezkoenetarik baitira.
Hau guztia osatzeko bilbotarrak darabilen hizkuntza da liburuko gauza nabarmenetako bat. Esan bezala, idazkera honen oinarrian poesia sinbolista dago, metafora ezinezko eta zentzumenentzako kontraesankorrekin, erreferentzia mitologikoekin (Giges, Leteo, katoptromantzia), eta hermetismorako joerarekin. Poesia mota honek hizkuntz luzimendurako parada ederra eskaintzen du, eta liburu hau ez da salbuespena. Hala, zenbaitetan lerro (“nork askatuko du bere buruaz ahanzten den ordu hau?”) edo poema (S.A, Menina ohi batek ezpain pinturaz ispilu nekatuaren masailetan idatzitako bina ahapaldi, Autografo) interesgarriak aurkitu ditut, baina oro har, hizkuntzaren exhibizionismotik haratago interes gutxiko poemak iruditu zaizkit gehientsuenak. Honek zerikusi asko dauka nire filia eta fobia poetikoekin, esan gabe doa, baina edonola ere, uste dut estilo honetan idatzitako liburu interesgarriagoak badaudela egon (Erein poesia bilduman bertan, bereziki).
Lehen esan dut 60ko eta 70eko hamarkadako poetak aldarrikatzeko joera dagoela egun euskal literaturan. Arestiz aparte, hor daude JosAnton Artzeren Isturitzetik tolosan barru-ren berrargitalpena, Xabier Lete-ren abestien bilduma, Abestitzak eta poema kantatuak, Bitoriano Gandiagaren Adio eta Poema argitaragabeak edota Amaia Lasa eta Mikel Lasaren figuren aldarrikapenak. Ez da modu txarra aurreko poesia berreskuratzea bide berriei ekin eta ahots berriak sortzeko. Seguruenik, ez dago tradizioa ezagutu eta eskuratzea beste erremediorik abangoardista izateko. Kontua da, Karl Marxen aipu famatua parafraseatuz, idazleak tradizio poetikoa soilki errepikatzea ekidin behar duela berau fartsa gisa ekarri nahi ez badu. Sarritan, irudipena izan dut Iturbidek, tradizio poetikoaren labirintoan galdurik, ez duela asmatu eguneratzen, eta nik bederen, herdoil gehiegi sumatu dut azkenerako orrialdeotan.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez