« Errotutako gizona | Eskeintzak »
Ortzia lorez, lurra izarrez / Joxean Artze / Elkar, 1987
Laino eta sasi guzien tartetik Mikel Mendizabal / Argia, 1987-10-04
Aspaldiko partez liburu mardul batekin plazaratzen zaigu garai bateko “Hartzabal”. “Iturri zaharretatik edan”, tradizioetatik edan eta ildo berritik dator gugana dagoeneko ibilera luzea duen gizon polifazetiko hau, ez ohizko poema liburua eskeintzen digularik, luzea hau ere. Beste bere ekintzetan atzera begira ez dago eta honetan ere geldirik egon ez denaren seinale argi eta garbia eskuetan dugu azkenik. Ideia, orijinalitate eta irudimen faltarik ez du, nonbait.
Arestian “ildo berritik” esan dugun arren, ez dakigu zenbaiteraino hautsi duen bere aurreko sorkuntzarekin. Edukiari errepasotxo bat emanez gero konturatzen gara, sinbologia, sortzen dituen mundu, metafora eta abar luze horien aldetik ez dela aldaketarik. Oraindik edozeinek leitzeko moduko poesia egiten du; poemak askotan prosaikoak badira ere, lexikoa majo menderatu eta poema bakoitzari bere egitura emanez aberats agertzen zaigu, eta hala berean, pixkanaka, sartzen joango gara poemen harian.
Besteak beste, duela urte batzu hain sona haundia zuten dualidadeak jartzen dizkigu oraingo honetan palestran, gehiegitxo gure gustorako behintzat. Gai lainotsuekin jokatzeari gustoa hartu dio aidanez, sententzia kutsuz blai eta erlijioarengandik hain hurbil dauden poema motz, salmo, eta beste antzeko abarrak ugariak dituelarik; halere, bere mesedetan esan behar da ironia eta betiko humore fina erabiltzen jarraitzen duela. Poetaren galderak denetarikoak dira, tematika berriz, betiko gai eternoak.
Ziur baino ziurrago, asko landutako poema liburu sendo baten aurrean gaude, ez da egun bateko lorea, hitz batean esateko, luxo bat da. Liburua irakurri ondoren ez da erraza atera ditugun ondorioak ordenatzea, barnean dauden mila eta bat, esaera, zita, ideia, joku, ateraldi, itzulpen, jasotako bertso, ikasgai,… aniztasunak galerazten du gure lana. Izan ere poema batean jartzen den arreta hurrengoak eramaten baitu, eta ia etenik gabe horrela azkenerarte. Zapore gozoa uzten du, bai.
Zerbait egoztekotan, poema askotxo mistika horiekin komulgatzen dutenek salbatuko dituztela eta hitz neurtuez osatutako neurtitzen kopuruak neurri motzagoa balu hobe legokeela liburua, dagoena baino.
Euskara eta amodioa ere lan honen ardatz bilakatzen zaizkigu, hauek gabe, agian, hanka-motz geratuko bait litzateke. Bestalde, jabetzen gara teoriko lanetan ere diharduela Joxean-ek, hizkuntzaren esploratzaile izateaz gain. Eskertzekoa. Hori da bere beste konstanteetako bat: euskaraz bakarrik aurkitu daitezken bitxikeriak eta literatur balioak irakurlearenak egitea.
Idazle joria, poema inpekableen, logratuen, zerrenda luzea paratu digu. Nolanahi ere gusto onaren jabe dela frogatu du Joxeanek, edertasunaren atzetik eginahaletan, zerbait “osoa” izan nahi lukeenaren arkitektoa bihurturik.
Bukatzeko, adibideren bat ematea baino hobe litzateke liburu hau gomendatzea. Beste era batera bada ere, irakurleak zerbait jarri beharko du, ohiturari eutsiz.
Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart
Gorka Bereziartua Mitxelena
Ez-izan
Jon K. Sanchez
Aiora Sampedro
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez