« Teresita Irastorzaren “Gabeziak”: Tormentoaren laberintoa | Pascal-en gogoetak »
Espaloietako ginola / Daniel Garbizu / Ustela, 1980
Daniel Garbizu: irudimenaren dramatikotasuna Josu Landa / Argia, 1981-02-01
Zaila da antzerkian ala honen inguruko munduan asmatzea, eta hori frogatzeko Espaloietako ginola liburua apur bat sakonki irakurri besterik ez da egin behar. Daniel Garbizuk argi eta garbi mugarik gabeko ginol horretan borroka asko erakusten bait ditu, baina liburu gehienetan gertatzen den bezala, borroka guzti horiek bakar batetara mugatzen da: hizkuntzarekiko borroka. Azken finean poema bat ala drama bat —ez bait dago batere garbi zehazki zer den Garbizuren ginola— definitzeko faktorerik inportanteena hizkuntza da, eta honekiko borrokari inork ezin dio ihes egin. Aldez aurretik esango dugu bada, Daniel Garbizuren hizkuntzak bi koordenada nagusi dituela: irudimena edo imajinazioa eta tono dramatikoa. Eta bi alde horiek aski prolemaz eta korapiloz horniturik datozkigu. Ikus ditzagun.
Imajinazioa beti oso ongi etorria izan da toki guztietan —zerbait tokitan, hobe esanda—, premisa hori teorikoki onartzen bada ere, praktikan prolema serioak planteiatzen ditu. Lehenengo prolema —eta azkena akaso— mugen prolema da. Pertsona baten irudimena funtzionatzen hasten denean, eta -keria ez dadin bihurtu, ea ez ote den komenigarria nolabaiteko mugak ipintzea. Batzuentzat, ez omen dago eta, honelako esaldiak publikatzerik: “Ni aurrezki gazteren lapurra, ni panpina-bortxatzailea” edo “urezko egutegi baten orrietan flotatzen du neguak”. Oinarrian, eta praktikan, poetaren imajinazioak bi oztoporekin egiten du topo. Bata, irakurlearen entelegatzeko gaitasuna, eta bestea, irakurlearengan datzaten tabuek eta inhibizoek zehazten dituzten mugak. Eta egia esan nik ez dakit poetaren zera sortzailea bi zirkunstantzia horien pean jarri behar ote den. Poetak konposatzerakoan irakurlea —eta haren mentalitatea noski— kontutan izan behar ote duen alegia. Eta alde horretatik ziur naiz irakurle bat baino gehiago Garbizuren poemak entenditzetik oso urruti gelditu dela. Baina hau esan behar da konstatazio gisa soilik, egia esan ez bait dago batere garbi poetak irakurlearen arauera ibili behar duenik. Derrigorrez behintzat. Eta bistan da Espaloietako ginolan ageri den imajinazioa zerbait sano eta emankorra dela, entenditzearen prolema idazlearengan baino irakurlearengan dagoela pentsatzera bultzatzen gaituen zerbait. Orain arte esanahi arrazional bezala ulertu den hori ez bilatzea izango litzateke akaso. Besterik ez.
Tono dramatikoa aipatu dugu lehen, eta orain berriro gauza bera diogu, alde batetatik liburuak daraman izena kasualitatea ez delako, eta besetik, poema gehienen giroa hari teatral bati lotuta agertzen delako. Hala ere, hari teatral hori ez dute pertsonaia batzuek ala akzio batek zehazten, situazio konkretu edo eszena baten deskripzioek baizik. Baina deskribitzen diren situazio konkretu horiek badute dramatikotasun bat, teatroa hitzaren zentzu zabalean hartuta. Eszena guztiak estatikoak dira, mogimendu errealik gabe, antzerki obra bat geldiarazi ondoren gelditzen den eszenaren deskripzio poetikoa. Sinbolo sujerentez batetako deskripzio poetikoa.
Artikuluari bukaera emateko esango dugu liburu honetako poemen orijinalak erdaraz idatzitakoak direla. Guk ez dugu baloraziorik egiten, baina jendeak kontutan izan behar duen datu bat da.
Zoriona, edo antzeko zerbait
Karmele Mitxelena
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Pleibak
Miren Amuriza
Mikel Asurmendi
Izena eta izana
Jon Gerediaga
Asier Urkiza
Amok
Stefan Zweig
Nagore Fernandez
Auzo madarikatua
Felix Urabayen
Jon Jimenez
Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell
Amaia Alvarez Uria
Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga
Joxe Aldasoro
Bisita
Mikel Pagadi
Mikel Asurmendi
Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell
Asier Urkiza
Eresia
Goiatz Labandibar
Nagore Fernandez
Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu
Paloma Rodriguez-Miñambres
Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren
Mikel Asurmendi
Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain
Jon Jimenez
Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa
Ainhoa Aldazabal Gallastegui