kritiken hemeroteka

8.288 kritika

« | »

Fernandoren heriotza amezketarra / Koldo Izagirre / Bertsolari, 1999

Adio errua Markos Zapiain / Euskaldunon Egunkaria, 2000-02-12

Fernando zordun da Azpeitiko alkatearengana zein markes jaunarengana, eta alkatea zorrak kitatzera datorkiola jakinda, ahozpez gelditzen da etzanda Altzo inguruan, hilda. Hor hasiko da Koldo Izagirreren liburu hau. Fernandorekin bizitakoen oroitzapenak pizten dizkie berriak lagunei eta etsaiei. Lagun bakoitzari Fernandok bere kautan erantzuten dio, kako artean, lagunarena abiapuntu gisa erabiliz berea kontatzeko, bere ikuspuntu bihurri bezain onberaz. Halatan, artzain eta meatzari bai baina batez ere bertsolari izan genuen Fernandoren heriotzaren kontakizunak bertso truke kutsua hartzen du, lagunak puntua jarri eta Fernandok ihardesten diola.

Nolanahi ere, Koldo Izagirre, Fernandoren barne askatasunaz kutsatua, libre ibili da liburua egituratzeko orduan; eguterako beilara ez doazenen berbaroak ere sartu ditu, emazte Joxeparena zein meatzari zaharrarena adibidez, nahiz pitzatu ospe sendoa zuela liburu honetan ikasi dugun Iztuetarena.

Izan ere, euskaldunok beti lotu izan dugu Fernando askatasunarekin, era nahasian ordea. Askatasuna askotarikoa baita. Koldo Izagirrek, Fernandoren bizialdiko pasarte jakin zenbait aukeratuta, eta kontakizunaren antolaera bereziarekin, Fernando askatasun unibertsalari egiten ari zaion ekarpena nabaritu du: Fernandok ez du hartzekodunik onartzen, jaio berri eta libre sentitzen du beti bere burua, errugabe. Zorrak kitatzea berriro jaiotzea baita, eta jaiotze hitzak bere baitan baitu jaia. Fernando, zorgabetzearen pozaren aldarrikaria da: amezketarra izaki, eulia, eta euliak uda dakar.

Bai baitira, ugari zoritxarrez, jende oro etengabe zordun nahiko luketen banpiroak. Hipertrofiatua izaten dute supernia. Beren izaera pelma ez du gizartean betetzen duten zereginak erabakitzen ezinbestean, baina sarri egiten dute goiti, erantzukizun ikusgarriko lanpostuei lapak bezala itsatsiz, arima gabezia larriak konpentsatu eta mozorrotzearren: jauntxoa, apaiza, eskribaua, militarra, epailea, inkisidorea, alkatea, markesa, letraua, handikia. Dena den, Fernandok ongi daki herri xeheak ere ematen dituela lantzean behin bokaziozko hartzekodun ikaralarriak, eta hauei ere ez die barkatzen. Orroka eta korroka egiten du borroka nor sentitzekotan besteak errudun behar dituenaren aurka; ederki makilatzen ditu iskilu bakar dituen hitzez eta bertsoez.

Karia honetara, adierazgarriak dira oso estatuaren zein elizaren ordezkariekin dituen kalapitak, aldarte goibelak zabaldu nahi izaten baitituzte beren bezeroen artean, kontrolagarriagoak baitira tristeak alaiak baino. Era berean dihardu gizaki molde batek, ezinduak, ezer sortzeko ezgaiak, liburuetan batez ere kontraesanak bilatzen dituen irakurleak adibidez. Ezinak, ganorazko ezer munduratu ezinak, pozoi bilakatzen die arima, eta etengabe ahalegintzen dira ingurua pozoi horrekin kutsatzen. Maizen darabilten hizkera erantzukia da. Azkarrak izaten dira usu, eta bihotz oneko lagunen izaera eta bizitza era larrian kalte dezakete. Zorra, berdintasuna, damua, bekatua, egia, errua, herria, kondena, duintasuna, berrerospena bezalako kontzeptuen bidez zabaltzen dute beren gorrotoa. Bizitzaren etsai dira, ingurukoen sormena ezin eramaneko erantzukizunez zamatuz makurrarazi eta hautsi nahi izaten dute.

Fernando zor eta erru sentimendu oro pikutara bidaltzeko tramankulu maitagarria da, herriak eta idazleek jakintsu mailara jasoa. Batere haserretu gabe aritu zen askatasunaren alde, uztarria egozteko orduan ez baita txantxa bezalakorik. Inguruan hain zabaldua dugun nork bere burua serios-seriostzat hartze ergelik gabe, ezin abilagoa izan zen erantzukigileak paretik kentzen, iaioena korromiozko mila eltxo algara itzel bakar batez uxatzen. Ederragoa dugu eguraldia, Fernando bazter hauetatik igaro ondoren.

Baina arima herriaren isla ere bada neurri batean, eta eleberri guztiek dute irakurketa politiko bat. Hara: erdi jota egon gara, zorrek itota, erantzunaren eta mendekuaren menpe, besterenganaturik. Igaro dugu ordea aldi zekena, eta orain ez dugu jadanik hartzekodunik, ez dugu zertan alboko indoeuroparren txaloen edo errieten arabera aritu, aski nobatoak baitira munduan egote kontuetan. Orain sortzea dagokigu, asmatzea, eraikitzea, amets egitea.

Fernandok, hain zuzen, amesketarra izaki, ametsen erresumakoa, ametsez eta asmamenez egiten die itzuri gogaikarrien atzaparrei. Fernando aparta da kopetilunek ezarri oztopoak adar-jotze bilakatzen, Grekoa margolariak teologoek indarrez erabilarazi zizkioten gaiak akuilu gisa baliatu zituen bezalaxe, artea eta arima askatu eta biziberritzeko. Fernandok zorabiatu egiten ditu bere hitz jolas eta zirtoekin harropuzten diren handi-mandiak, antzerki ikusgarriak antolatzen ditu herriaren aurrean, erantzukigileen benetako tamaina barregarria nabarmentzearren.

Azken kritikak

Gizon barregarriak
Joxean Agirre

Asier Urkiza

Barbaro iraun
Louisa Yousfi

Amaia Alvarez Uria

Izotz ura
Lide Hernando Muñoz

Aiora Sampedro

Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz
Perry Anderson

Irati Majuelo

Itzulerak
Miren Agur Meabe

Aiora Sampedro

...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo

Jon Jimenez

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Asier Urkiza

Hitzak palmondo
Silvia Federici

Nagore Fernandez

Altxa, hildakoak
Fred Vargas

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels

Aritz Galarraga

Maitasun kapitala
Karmele Jaio

Mikel Asurmendi

Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro

Paloma Rodriguez-Miñambres

Jausiz
Alain Mendizabal Diaz

Maddi Galdos Areta

Hiriak eta urteak
Xabier Montoia

Irati Majuelo

Artxiboa

2024(e)ko martxoa

2024(e)ko otsaila

2024(e)ko urtarrila

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

Hedabideak