« Gogorkeria estaltzen duen majikotasuna | Iraganaren eta bihotzaren hitza »
Olerki galduak / Antonio Arruti / Elkarlanean, 1998
Katebegi galdua Mikel Aldalur / Euskaldunon Egunkaria, 1998-11-07
1882tik 1919ra bitartean bizi izan zen Arruti frantziskotar zarauztarra, eta 1908tik 1919ra bitartean idatzi zituen olerkiak ezagutzea ezusteko harrigarria bezain atsegina izan da literaturzaleontzat. Antonio Arruti ez genuen ezagutzen egundaino. Ez dugu ukatuko. Eta horregatik izan da ezusteko ederra euskaraz hainbat olerki idatzi zituen gizonaren lanaren berri ez ezik, haren lanen bilduma ere jasotzea. Salbatore Mitxelenak, Santi Onaindiak, aita Villasantek, Bitoriano Gandiagak ederki ezagutzen zituzten Arrutiren lanak, baina, sarritan bezala, gure memoria historikoaren transmisioak huts egin du eta iraganaren zuloetan galduxea genuen frantziskotarraren izena. Hainbat lagunen lanak eta, batez ere, Joseba Intxaustiren ahaleginak, olerkari galduaren arrastoa berreskuratu digu euskal irakurleoi, eta, beraz, badugu gogoan izan beharreko beste euskal idazle bat.
Liburuan bertan adierazten zaigun moduan, Zaragoza, Bilbo, Donostia eta Tolosan sariztatu zuten Antonio Arruti, lehenengo gaztelaniaz eta gero baita euskaraz ere, behin eta berriz. Haren lanak, ordea, erabat sakabanaturik egon dira gaur egun arte. Batetik, Sevillan eta Bartzelonatik Habanaraino gaztelaniazkoak, eta bestetik, Euskal Herriko aldizkarietan euskarazkoak. Orain, guztiak bildu dizkigute liburu honen apailatzaileek, eta denak batera eskaini hirurehun orrialdetik gorako liburu mardulean.
Liburuak hiruzpalau zati baditu ere, hiru dira nabarmendu beharrekoak. Lehenengoan, Joseba Intxaustik Antonio Arrutiren biografia eskaintzen digu hirurogeita hamar orrialde ingurutan. Ondoren, Arrutiren beraren okerkiak datoz, gaztelaniazkoak zein euskarazkoak. Hirugarrenik, Joxe Azurmendik, zeinak frantziskotar zarauztarraren lanaren azterketa kritikoa egin duen, Arrutiren poesiaz ohar batzuk eskaintzen dizkigu berrogeita hamar bat orrialdetan barrena.
Ez dago esan beharrik Antonio Arrutiren olerkiak direla liburu honen muina. Hala ere, ez izan zalantzarik, liburua zeharo herren geratuko zaio edozeini Intxaustiren edota Azurmendiren hitzak irakurri gabe. Arrutiren bizitza ezagutzea beharrezkoa da zinez haren olerkigintza ulertzeko. Mutil kozkor bat zela umezurtz geratu zen —ama hiltzen ikusi zuen artean haurra zela—, eta ia itsu geratu zen gazterik. Hil ere gazterik hil zen, 1919an, 36 urte zituela, gripe espainola deituarekin. Haurtzaro eta gaztaro latz haren berri ematen digu olerkariak bere testuetan, eta, horregatik, eskertzekoa da Intxaustiren lan ederra. Azurmendirena ere, ordea, ahaztezina da liburu hau hizpide hartzen badugu. Arrutiren garaiaren, mende berriaren, kontzientzia berriaren, azterketa egiten du zegamarrak, eta Arrutiren poesia areago ulertzeko argibideak ematen dizkigu.
Arrutiren beraren olerkiei, gainontzean, ez diegu balio literario aipagarririk topatu. Gustura irakurri ditugu, baina hurrengo urteotan iritsi ziren euskal olerkarien ondoan, motz geratu zaizkigu zarauztarraren lanak. Azurmendik liburuaren aurkezpenean gogoratu zuena, ordea, aipagarria iruditzen zaigu. Hots, Arruti ez dela Lizardi bat, baina Lizardirenganaino iristeko bidea egin zuela. Arruti izan zelako izan zirela beste batzuk, alegia. Frantziskotar askok, Gandiagak berak kasu, Arrutirengandik ikusi omen zuten euskaraz poesia egin zitekeela. Hori da, gure iritzirako, liburu honen tamaina neurtzeko irizpidea. Ikuspegi literariotik, beharbada, ez du asko eskaintzen —baditu, ordea, olerki eder askoak—, baina historikoki garrantzi handikoa da. Katebegi galdua genuen Arruti. Topatu dugu, zorionez.
Ele eta hitz. Ahoz eta idatziz
Jose Angel Irigaray
Asier Urkiza
Idazketa labana bat da
Annie Ernaux
Nagore Fernandez
Bisita
Mikel Pagadi
Jon Jimenez
Hamlet
William Shakespeare
Aritz Galarraga
Hau ez da gerra bat
Mikel Ayllon
Hasier Rekondo
Feminismo zuriaren aurka
Rafia Zakaria
Jon Martin-Etxebeste
Dimisioa
Juan Luis Zabala
Mikel Asurmendi
Hetero
Uxue Alberdi
Irati Majuelo
Barrengaizto
Beatrice Salvioni
Amaia Alvarez Uria
Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola
Patxi Larrion
Etxe bat norberarena
Yolanda Arrieta
Jon Jimenez
Zebrak eta bideak
Nerea Loiola Pikaza
Nagore Fernandez
Zoo
Goiatz Labandibar
Asier Urkiza
Hetero
Uxue Alberdi
Joxe Aldasoro