kritiken hemeroteka

8.475 kritika

« | »

Bestaldean / Itxaro Borda / Susa, 1991

Itxaro Bordaren agerpenak Angel Zelaieta / Euskaldunon Egunkaria, 1992-01-04

“Bestaldean” poema liburua irakurtean, elkarrekin batere zerikusirik ez daukaten gauza bik deitu didate atentzioa. Bata, bi poema modu irakurten dituzu. Alde batetik, “hitz neurtuz” eginiko hamarren bat poesia (sonetoa, terzetoak, kuartetak…, “zortzikoen” neurrietara moldatuak gehien bat, sinalefarik gabe kanturako emanak diruditenak). Bia, zein indartsu present datorkigun natura. Adibide bat jartearren, kasik orriz orri topo egiten dugu euriren batekin: euriaren desira, euriaren mingaitzean, euri nahiaren, euria ari zen, euriaren eresiaz, euri ttantta, eurite xoil, euriak burdinbideak bustitzen, euritan, euriaren aztaparrak, euriaren eroria, euriaren promesak, euriaren ahuspean, urarekilan, euriaren haiduru, euri uharrak, e.a.

Hiru erregistro linguistikoz ari zaigu: gehienetan zuka, kortesauen geletan gaudenetan, beraz. Gutxi batzuetan gizonezkoen hiketan, eta hainbestetan emakumezkoen hiketan, zenbaitetan Tere Irastorzari deitzen diolako eta bestetan alabari mintzo zaiolako. Behar bada, hiru mintzamoldeok egoera desberdin bat adieraziko dute; behar bada, hiru mintzamolde desberdin dira, baina tonua —beti ere gartsua— hirurotan antzekoa izango da.

Euskal erreferentea oso ugaria da: Fresnesko gartzela, Dolores Ibarruri, Bitoriano Gandiaga, Amikuze, Golko Pertsikoa, R. Ordorika, Sarri, Urbia, Arantzazu, Bereterretx, Tere Irastorza, Zaldibia, Donapaleu, Aturri, Irati Ibaia, Herrera de la Manchara bidaia…, eta baita Paris ere. Beste literatur erreferentzi batzuen artean, modu berezi batez gorputz hartzen du poemagintza barruan Bereterretxen kantuak.

Inoiz poesia soziala deitu horren itxurarik ere hartzen du, hala nola “lantokietan poesiak irensten ditugu” dioen inguru horretan. Hainbatetan, “bihar” hitzak izan lezake etorriko, edo ekar genezakeen paradisu baten oihartzunik: “geroa bihar bertan apurtuko zela”, hau da “egunen batean etorriko dela”.

Baina, neure ustez, Itxaroren poesien alderdirik indartsuena, eihagorarik gorena, oihu pertsonala da: “bakardade biluziaz” ari denarena, “desolazio egunak” bizi dituenarena, “mendeetako larderiari ez obeditzen” diharduenarena: egoera honetan espero duen eta bilatzen duen laguntza “bestaldean” aurkitzen da, “telefono kabina urdin” baten. Hori, beste hori, gizabanakoa da.

Behinola L. Bloy-k bezala hitz egiten digu, eta horretaz gaztigatzen gaitu ataritik bertatik, Luce Irigarairen hitz hauekin: “Si nous continuons à parler le même, si nous nous parlons comme se parlent les hommes depuis des siècles, comme on nous a appris à parler, nou nous manquerons. Enore… Les mots passeront à travers nos corps, par-dessus nos têtes, pour aller se perdre, nous perdre. Loin”.

Itxaroren mundua; nire iduriko, ez da mundu objektiboa ezta mundu razionala, subjektiboa baizik. Gehiago da sentimendu pertsonalaren expresamena, poetaren interioritatearen agerpena, mundu berri bat sortu nahiz. Horregatik da, agian, irakurgarri, bizirako literatura bizia delako.

Azken kritikak

Zero
Aitor Zuberogoitia

Amaia Alvarez Uria

Oihaneko ipuinak
Horacio Quiroga

Aiora Sampedro

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Mikel Asurmendi

Egurats zabaletako izendaezinak
Rakel Pardo Perez

Jon Jimenez

Antropozenoren nostalgia
Patxi Iturregi

Asier Urkiza

Barrengaizto
Beatrice Salvioni

Nagore Fernandez

Etxe bat norberarena
Yolanda Arrieta

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Lautadako mamua
Xabier Montoia

Aiora Sampedro

Berbelitzen hiztegia
Anjel Lertxundi

Mikel Asurmendi

Haize beltza
Amaiur Epher

Jon Jimenez

Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola

Asier Urkiza

Girgileria
Juana Dolores

Nagore Fernandez

Berlin Alerxanderplatz
Alfred Döblin

Aritz Galarraga

Teatro-lanak
Rosvita

Amaia Alvarez Uria

Artxiboa

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

2024(e)ko ekaina

2024(e)ko maiatza

2024(e)ko apirila

Hedabideak