kritiken hemeroteka

8.528 kritika

« | »

Koioteren arrastoa / Edorta Jimenez / Susa, 2006

Hegazkin txartela Aritz Galarraga / Gara, 2007-03-24

Ezin uka mutur okerrarekin ekin niola Koioteren arrastoa liburuaren irakurketari. Bai, zer egingo zaio, aurreiritziz josia nago: ez ditut oso gustuko koiote, txaman eta enparauen istorioak. Mitologia horren guztiaren idealizatzea batez ere. Eta euskaldunok Europako indioak izatearen kontu hori, bada, ez zait eztarritik behera pasatzen. Hala ere, gauzak zer diren, ez dugu horrelakorik batere aurkituko Edorta Jimenezen azken lanean. Klixe eta debaldeko arinkeriak ahaztu. Horren ordez, irakurtzen oso atsegina den kontakizun bizi bat eskaini digu idazle mundakarrak, bere xumean, harritzen gaituen horietakoa. Onerako harritu, bistan da, esperientzia propioetatik edaten baitu gehiago, estereotipoetatik baino. Bidaia liburutik baitu gehiago, antropologia azterketa gordinetik baino.

Zehatz dezagun liburu honetan bidaia konkretu biren kontakizuna egiten dela, 2002an lehenik eta 2005ean gero, Kalifornia, Nevada, Idaho eta Kolorado estatuetan zehar egindako bidaiena, hain zuzen ere. AEBetan barrena ibiliko gara beraz, Edorta Jimenez gidari. Eta istorio ezberdin horietan hainbat gai-ardatz bereiz ditzakegu: euskal jatorriko amerikarrak batetik, amerikar zuriak bestetik eta jatorrizko indiarrak azkenik. Hiru (?) kolektibo horien berri ematen zaigu orriotan, modu pertsonalean, partzialean nahi bada, baina liburuak ez du ageri beste zerbaitetarako intentziorik ere. Ez du ezeren sintesi edo laburpen izan nahi, ezpada esperientzia pertsonal batena. Eta horrek egiten du azken batean Koioteren arrastoa zintzo eta interesgarri.

Jatorrizko indiarren historia eta gaur egungo egoerari eskaintzen zaie arreta berezia, Paiute eta Ni Mi Pui tribuenari bereziki. Idazleak sorturiko irudiaren arabera, galtzeko zorian den mundu oso baten jabe dira indioak, urteetan zehar eraso eta bakanduak, zurientzako bake eta turistentzako bazka izateraino. “Honelako herri bat bere azkenetan ikustean gure herria gogoratu zait”. Konparazioa behin baino gehiagotan egiten da edo egin daiteke bederen: “menderatua eta bere historiaz gabetua izan den beste orok bezala, hauek ere iragan eta iraganekoak berrasmatu beharra ukan dute”. Ni Mi Pui indioez ari da.

Eta ez dezagun ahantz bestearen irudia eraikitzean norberarena ere eraikitzen dela. Zentzu horretan, idazlea ausart, kurioso eta zenbaitetan, zergatik ez esan, aurreiritzidun agertzen zaigu. Behatzen duen horrekiko begirada pelikulek eta telebistak baldintzatua dela aitortzen duenean, esaterako. Baina ez dio uko egiten kezka eta hausnarketak azaltzeari, zalantzakor agertzeari, iritzia emateari. Tarteka gainera, bera da ikuskizun bilakatzen dena, bertakoentzat ikuskizun. Hau guztiau idazkera fresko, apunteen gisako ia eta arin batez idatzia egoteak are gustagarriago egiten du Koioteren arrastoa narrazioaren irakurketa.

“Bidaiak eroso bilakatu direnetik” idatzi zuen Ernst Bloch filosofo alemanak, “ez zaituzte hain urrun eramaten”. Hala ere, gutxi dute erosotik Edorta Jimenezen AEBetako bidaiek. Horretaz jabetzeko “Colorado Springs aireportuan” kontakizuna irakurtzea besterik ez dago: “Atzean datozenen artean aztoramena. Jasonek diosdana, gizon hau burutik dago, eta nire artean lehenago berak esandakoa mamurtzen dut, mundua ibili gabeak garela; begira orain, nora garamatza honek, hau ez da hotelerako bidea, diotsat Jasoneri”. Baina are gutxiago dute erosotik, erosokeriatik, Edorta Jimenezen AEBetako kontakizunek. Egiaztatu nahi duenak hementxe du, esku-eskura, hegazkin txartela.

Azken kritikak

Izena eta izana
Jon Gerediaga

Asier Urkiza

Amok
Stefan Zweig

Nagore Fernandez

Auzo madarikatua
Felix Urabayen

Jon Jimenez

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Amaia Alvarez Uria

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Joxe Aldasoro

Bisita
Mikel Pagadi

Mikel Asurmendi

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Asier Urkiza

Eresia
Goiatz Labandibar

Nagore Fernandez

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Paloma Rodriguez-Miñambres

Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren

Mikel Asurmendi

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak