« Kasandra leihoan | Modernitatea »
Mailuaren odola / Aingeru Epaltza / Elkar, 2006
Maisuaren tinta Ibon Egaña / Berria, 2007-01-21
Aurreiritzi birekin (gutxienik bi aitorgarrirekin) ekin dio irakurleak Epaltzaren Mailuaren odola irakurtzeari. Nobelagileari dion estimu handia, batetik, eta eleberri historikoari genero bezala dion erreparoa, bestetik; azken hau ezezagutzan oinarritua, ziurrenik (gehi edonor atzera botatzeko moduko azala, bidenabar esanda).
Nobela historikoa da, esana da, Epaltzaren azkena, Nafarroako erresumaren azken mendea bilduko duen Erresuma eta fedea trilogiaren lehen atala. Eta pentsatu du irakurleak garai historikoaren hautapenean eta jorratzeko maneran asmatu duela iruindarrak, gurean mitoz eta klixez josiriko eta ideologiek gorri ala beltz marraztutako garai historikoaren berrirakurketa proposatzean. Interesgarri gertatu zaio erresumaren garaietara begiratzeko modua ere: batailetan bainoago eta haiekin batera giro eta garai oso baten birsorkuntza egiten jakin duelako egileak, xehetasunik txikiena ere ongi zainduz, dokumentazio lan eskerga eginda, eta pertsonaien egunerokotasunari, bizitza arrunteko aspektuei arreta emanda. Iragarritako porrot baten kontakizuna egitean, epikaren gainbeheraren testigantza ere (eta hein batean parodia) egin du Epaltzak, saihestuz orobat gizartearen eta pertsonaien arteko banaketa zurrun eta manikeoa (hain ohikoa historiaz mintzatzean), eta bistaratuz zenbait erabaki indibidual nahiz kolektiboren ausazkotasuna.
Nobela historikoa da Epaltzarena, baina pertsonaia nagusi baten inguruan eta haren garapenean ardaztua. Pertsonaiaren hautapenak eta nolakotasunak ere baldintzatzen du, beraz, nobelaren eitea, eta horretan ere Epaltza fin ibili dela pentsatu du irakurleak. Ez Albret ez Borboi (baina bai haien itzal) eta ez gizon ez ume den Joanes Mailu protagonista eta narratzaile izanik, bere izaera bitarikoak, itzalpekoak, sasikoak aukera anitz zabaltzen dizkio narrazioari: batetik, mutikoaren bizitzarako iniziazioaren urratsak eta horrek dakarzkion gatazkak mahaigaineratzen dira, eta bestetik, Mailuxkaren izaera sasikoak senide arteko harremanetan arakatzera darama idazlea (ama-seme harremanak, anai artekoak, Kain eta Abel gogora), era berean desegokituaren, sustraigabetuaren psikologian eta gizarte harremanez hausnartzera.
Ispilu eta simetria jokoak (Migel Mailu-Henrike II.a, Joanes Mailu-Henrike III.a), paralelismoak, aurki-ifrentzu jokoak erruz baliatzen ditu Epaltzak eta horietan oinarritzen da (bere beste lan zenbaitetan bezala) nobela egituratzerakoan ere, haiei etekin joria atereaz, baina —berriz eskergarri— manikeismorik gabe. Bi plano narratiborekin (Joanes Mailuren lehen pertsonako narrazioa, eta hura leitzen duen Axularren beranduagokoa) egiten du jolas halaber, nobelari euskal literaturaren historiak izan ez duen corpusa sortzera jolas eginez. Agian plano bien arteko hari horiek fruitu gehiago eman lezaketela (edo datozen aleetan emanen dutela) etorri zaio irakurleari, baina, gainerakoan, maisuki lotu direla hari narratibo askotariko eta anitzak.
Epaltzaren honetan saihestezina zaio irakurleari hizkuntzaren edertasuna goraipatzea: metaforak (esaldiko bana ia), konparazioak, lexiko aberastasuna, sintaxi jostaria… hizkuntzaren plastikaz gozatzeko liburua ere badelako Mailuaren odola; baina horrexek eragozten dio, susmoa du irakurleak, abentura nobela soila irakurri nahi duenak eskatzen duen erritmo bizitasuna izan dezan.
Mailuaren odola amaitu eta pentsatu du irakurleak aurreiritzi bat berretsi zaiola, Epaltzaren nobelarekiko maisutasuna, alegia, eta bigarrena erabat uxatu ez badu ere (generoarekiko mesfidantzarena), jakin duela gozatzen sail horretakoa bide den lan honekin. Aurreiritzien gainetik. Edo azpitik.
Etxe bat norberarena
Yolanda Arrieta
Jon Jimenez
Zebrak eta bideak
Nerea Loiola Pikaza
Nagore Fernandez
Zoo
Goiatz Labandibar
Asier Urkiza
Hetero
Uxue Alberdi
Joxe Aldasoro
Euri gorriaren azpian
Asier Serrano
Paloma Rodriguez-Miñambres
Galbahea
Gotzon Barandiaran
Mikel Asurmendi
Bihotz-museo bat
Leire Vargas
Irati Majuelo
Lagun minak
Jon Benito
Mikel Asurmendi
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Jon Jimenez
Neska baten memoria
Annie Ernaux
Asier Urkiza
Lautadako mamua
Xabier Montoia
Nagore Fernandez
Bihotz-museo bat
Leire Vargas
Bestiak Liburutegia
Rameauren iloba
Denis Diderot
Aritz Galarraga
Neska baten memoria
Annie Ernaux
Paloma Rodriguez-Miñambres