« Heriotza eta esperantza | (Afrikako) lur joriko sorkuntza biluzia »

Batxilerren eguna / Franz Werfel (Juan Luis Agirre) / Igela, 2008

Erru baten istorioa Beñat Sarasola / Berria, 2009-04-05

Franz Werfel XX. mendeko lehen erdiko Europako giro gatazkatsua ongi aski ezagutu zuten horietakoa da. Pragan jaioa 1880an, intelektualitate judu emankorraren parte izan zen, besteak beste, Franz Kafkaren kide eta Gustav Mahler-en alargunaren (Alma Schlinder) senar. Beste judu asko bezalaxe, Europatik hanka egin behar izan zuen 1938an, naziek Austria beretu ostean. Ameriketako Estatu Batuetara ihes egin, eta han zendu zen, 1945an.

Batxilerren eguna 1928an eman zen argitara, eta nerabeen arteko istorio bat kontatzen du. Ernst Sebastian, liburuko protagonista, instrukzio epaile “txit modernoa” da Austrian, zuzenbidea gizatasunez ulertzen duena, epaile inkisidoreak gustatzen ez zaizkiona. Klementine Feichtinger prostitutaren hilketa kasua du eskuartean, zeinetako akusatu nagusia Franz Joseph Adler izeneko morroia den. Era berean, San Nikolaus lizeoko kide batzuekin 25. urteurreneko afarira joatea egokitzen zaio. Han ikusten ditu Burda, Schulhof, Ressl, Komarek… ikaskide zaharrak eta absentzien artean Franz Adler dago. Behialako kontuak elkarri kontari, Adler ikusi berri duela jakinarazten du Sebastianek. Gertaera hauek Sebastian iraganera begira jartzen dute, eta halaxe idazten ditu afaritik bueltan, gau bakarrean, garai haietako nondik norakoak, batez ere Adlerri dagozkionak. Idazki hori da liburuaren erdigunea, eta baita espazio gehien hartzen duena ere. Sebastian, testu horretan, Adler hiltzaile izaten amaitzera eramaten duten arrazoiak arakatzen saiatzen da haren haurtzaroan, berarekin gauzatutako bihurrikeria eta ekintza erreboltarietan, eta azkenean, halako erruduntasun sentimendu bat izango du bere baitan. Bera da Adlerren patu makurraren erantzule nagusia, eta hogeita bost urte beranduago (horrelakoa ei da bizitza), bere lagun zaharra epaitu beharrean egongo da.

Nobelak, gisa honetan, Europako garai horretako giroa ezagutzeko parada ederra eskaintzen digu. Gizarte ezin lehiakorrago bat azaltzen zaigu, non bakoitzaren estatus soziala beste ezeren gainetik gorde behar den gauza baita. Harrokeria eta bekaizkeriaz, albokoa baino gehiago izate horretan lanak hartuta dagoen jendea ikusten da liburu guztian zehar. “Neu ere erabat eskrupulu gabea naiz”, aitortzen dio pertsonaia batek besteari momentu batean. Labur esanda, halako darwinismo soziala sumatzen da etengabe, eta baita beste zenbait kontu aipagarri ere; besteren artean, antisemitismo zantzuak (Adler judua da).

Baina paraleloki, mendebaldeko tradizio humanistaren presentzia deigarria egiten da. Garai hartako hezkuntzan erabat errotuak ikusten dira, esaterako, poesia, filosofia, antzerkia, idazketa eta latina. Nerabeek beren kabuz antzerki elkarte bat osatzen dute, poesia emanaldiak antolatu, filosofiaz eztabaidatu. Kultur maila ikaragarriko heziketa jasotzen dute Sebastian, Adler eta konpainiak. Ez dezagun ahantz Viena zela XX. mende hasierako Europako kapital kulturala, Parisen beraren gainetik seguruenik, eta, dudarik gabe, gizarte kultu haren isla aurkitzen dugu kontakizun honetan.

Theodor Adorno filosofoaren hausnarketak ekartzen dizkigu gogora austriar gizartearen erretratu honek. Gizarte ezin kultu eta jakintzaz beteagoa, eta aldi berean, balio moral miserableenek gobernatzen dutena. Arrazoia eta barbaritatea, ilustrazioa eta genozidioa eskutik helduta doazela erakusten digu XX. mendearen historiak. Ez da harritzekoa, hortaz, morala, justizia eta zuzenbidea izatea liburu honetako hausnarketa gai funtsezkoenak. Zein da akusatuaren eta epailearen arteko aldea? Errudun eta errugabearena?