kritiken hemeroteka

8.231 kritika

« | »

Izozmendiak / Juan Ramon Madariaga / Susa, 2003

Hotzak hitz Asier Sarasola / Gara, 2003-11-29

Juan Ramon Madariagak idatzitako zazpigarren liburu hau behin irakurrita, azpimarratzeko ezkortasuna iristen da, ez hitza izan baitaiteke, azterketa estatistikorik gabe, gehien errepikatzen den elea. Zer den zer baino, halaber, definitzen baino, zer ez den idazten du, ezetzatik abiatzen den ikuspegian. Ukaziotik badenera dagoen bidea, hitzak irudi ederraren bila elkartuz, eginez.

Eta liburua banatuta dagoen bi atalen gainetik, eta guztian zehar, argi hedatzen diren hitzak, doinu bat; iragankortasuna, orainaren iheskorra, heriotza, begirada galdua, damua, mina eta mina. Gero poetak gizaki tristeak direla ez esateko moduan. Beno, orokortasunera jo gabe. Izozmendiak, denborak higatuta, izerdi geza jariatuz urtuko dira itsaso zabalean —esan lezake Madariagak, barka nazala—. Hausturatik, zatiketatik, ernatzen diren bizitza saiakera galkorrak, azken finean antzuak, irudikatuz. Itxaropen gutxi, asmo edo zer sinetsi apenas, zentzuz janztea bizitza deitzen dugun hau, zail edo mingarri. Salbu maitasuna. Literatura eta erreferentziak, edo idaztea, liburuko letrak bederen, agian. Saminaren oihartzunak diren umore pintzelkadak han-hemenka. Min biziak edo biziak min, heriotzak bere barnean daramatzala irtenbide guztiak eta egoera horretan poeta, eta ia edonor, alaitasunaren sailkapeneko hirugarren munduan biharko egunik gabe.

Horrela, idaztean, esaldiak eraikitzeko moduak, formak, garrantzi handia hartzen du; egilea imajina daiteke izozmendiaren kristal hormatuen ertzik zorrotzena zizelkatzen, hitz bakoitzari duena baina esanahi zabalagoa emanez edo azaleratuz —izozmendia, hitza beraren irudi bezala—. Hitz bakoitzaren aukeraketa neurtuz, arestiko dolu hitzak, dolu doinuak, eta nola, eta zein ordenetan —alderantziz, adibidez— eraman perpausa landuz jostari. Hiztegiaren erabilera beharrezkoa egin dezakeen irakurketa gertatuz, beraz, irakurlegoa murriz dezakeena (zergatik?). Hitzen eta esaldien eta egituren errepikapenak, erritmoaren bila, olerkia musikatuz, sentipen edo ideia bat azaltzeko irudien zerrendak paratuz. Eta sarritan, nolabait sinadura bezala, olerkiei bertsoen moldea luzatuz, oinaren garrantzia; aurreko guztia osatuko duena, zentzuz bete edo, hain justu, aurkako zentzua emango diona. Azkenean, edertasuna deitzera ausartuko naizenaren bila, aurkitzera esatera ausartuko naizelarik.

Bestalde edo ez, egunerokotasuna, olerki baterako arrazoi izan daitekeena, eta batez ere, alderantziz, begitu poetikoz jotzen du idazleak, eta badira oles errealistagoak, zuzenagoak; abstrakzio gutxiagokoak, ildo narratibo zehatzagoen jabe direnak. Hauetan, hitzek ez dute hainbesteko garrantzirik, bakoitza bere aldetik, guztiaren menpe daudelarik, osotasunak iradokitzen duena da azpimarratzekoa; subjektibitateen arabera.

Iritzi honi aipatu bi atalen banaketaren zergatia lausoa zaio, olerki zenbait bi ataletan egon baitzitezken berdin-berdin, alde nabari baten faltan. Zenbaitzuei liburua errepikakorra suerta dakieke, ilunegi; metaforikoegi, neurri batean izotzezkoa, edo ederra itxuraz, baina irakurri ahala, begietan ubera hotz eta iragankorra lagaz badoana —horrela ere, izozmendi—, zenbaitzuk hitz ezezagun edo ezohiko batek —batek baino gehiagok— olerkitik urrunduko ditu, baina zenbaitzuei, hau da, arabera. Iritzi hau, ordea, ez legoke ados. Izozmendiak. Bejondeiola!

Azken kritikak

Zakur zaunkak
Iñaki Irazu

Maddi Galdos Areta

Bi aldiz iraun
Oihane Zuberoa Garmendia Glaria

Irati Majuelo

Dimisioa
Juan Luis Zabala

Jon Martin-Etxebeste

Egarria
Josu Penades

Hasier Rekondo

Erretzaile damutuen konpainia
Aingeru Epaltza

Mikel Asurmendi

Europa bezain zaharra
Joxe Azurmendi

Ibai Atutxa Ordeñana

Moby Dick
Herman Melville

Anjel Lertxundi

Dimisioa
Juan Luis Zabala

Irati Majuelo

Bi aldiz iraun
Oihane Zuberoa Garmendia Glaria

Ibon Egaña

Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Jon Jimenez

Bekatua
Goiatz Labandibar

Nagore Fernandez

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Asier Urkiza

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Paloma Rodriguez-Miñambres

Artxiboa

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

2023(e)ko martxoa

2023(e)ko otsaila

2023(e)ko urtarrila

Hedabideak