kritiken hemeroteka

8.475 kritika

« | »

Markos Gimenoren 101 letrakartel / Joseba Sarrionandia / Pamiela, 2023

(Eu)skizopoziks Jon Jimenez / Gara, 2024-06-16

“Esanik erruz egi bat ta bi gezurrekin ase”. “Kaosaren erasoak”. “Iker, bi letra esan ase arte, libreki”. “Lau gizato jo dezakete kaz, edo jotaz igual”. “Igel izan ezinez ia, / ni naizena onar. / Eta beti martziano naiz. / Tramite batera noanez, / ia ni naizen izen / zilegi”. “A ze kirola lorik eza!”. Markos Gimeno Vesga ermuarra da palindromo hauen eta Joseba Sarrionandiak “Markos Gimenoren 101 letrakartel” (Pamiela) artefaktu literario-artistikoan bildu dituen hamaika gehiagoren egilea. Bizitza laburra bezain mingarri eta sortzailea izan zuen Gimenok, 1974an jaio eta, 44 urte zituelarik, 2018an egin zuen bere buruaz bertze, depresioaldiak eta bipolaritate gaixotasunak jorik. Militantea —Eguzki talde ekologistan, mugimendu antimilitarista eta intsumituan, euskalgintzan—, artista, musikaria —The Pepes eta Julio Kageta punkietan edo Dantzut eta PAMen—, diseinatzailea, muralista, grafiteroa, aktorea… 80-90eko hamarkadak gazte zelarik igaro zituen, eta “egin ezank hik heuk” punk jarrera jarraikiz, Ermuako Zuloa gaztetxe alokatuan “mahai, errotulagailu, paper eta zinta-erroilu eta lagun artean, artefaktu ludoaktiboak egiten” hasi zen. Hortik palindromogintzara, urrats ttipi bat baino ez, eta horri eman zion bere bizitzaren onena.

Honen guziaren berri ematen digu Joseba Sarrionandiak liburuaren aitzineko partean. Gimenoren bizitzaz eta testuinguruaz dihardu bertan, haren idazkien eta ezagutu zutenen ahotik hurbiltzen gaituela haren gorabehera bitaletara eta ekarpen artistikoetara, kazetaritza kronika baten moldean. Bigarren atalean, aldiz, Esteban Montorioren edizio grafikoaz eta bere eta bertze hainbat lagunek berariaz sorturiko irudi eta artelanez lagundurik, Gimenoren palindromoei marko dotore bat ematen zaie. Inguraketa literario eta intelektuala, zeinetan Euskal Herriko zein bertze herrialdeetako idazle eta pentsalarirekin batera palindromoen muinera sarrarazten gaituen. Eta huraxe da, preseski, liburu-omenaldi honen ernamuina: Gimenoren euskararen aldeko kemena, palindromoetan hezurmamiturik zela, hizkuntza guttitu baten bizitasuna jarri zuen agerian, non eta Ermuan. Egoera diglosikoak badu, gainera, loturarik bipolaritate eta eskizofreniarekin, halako moldez bizi behar baitu euskal hiztunak. Ez da harritzekoa, hala, Markos Gimenok berak “Skizopoziks” izendatu izana bere errezitaldi hizperimentala. Gaixotasun edota bazterkeriaren aurrean, Sarrionandiak erraten digun eran, “jarduera zaila eta alferrikakoa” baina, aldiberean, “jolas liluragarri bat” baita palindromogintza, “euskal komunitate duin, alai eta sortzaile baten parte sentiarazten gaituena”. Bizi-grinaren seinalea.

Azken kritikak

Zero
Aitor Zuberogoitia

Amaia Alvarez Uria

Oihaneko ipuinak
Horacio Quiroga

Aiora Sampedro

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Mikel Asurmendi

Egurats zabaletako izendaezinak
Rakel Pardo Perez

Jon Jimenez

Antropozenoren nostalgia
Patxi Iturregi

Asier Urkiza

Barrengaizto
Beatrice Salvioni

Nagore Fernandez

Etxe bat norberarena
Yolanda Arrieta

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Lautadako mamua
Xabier Montoia

Aiora Sampedro

Berbelitzen hiztegia
Anjel Lertxundi

Mikel Asurmendi

Haize beltza
Amaiur Epher

Jon Jimenez

Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola

Asier Urkiza

Girgileria
Juana Dolores

Nagore Fernandez

Berlin Alerxanderplatz
Alfred Döblin

Aritz Galarraga

Teatro-lanak
Rosvita

Amaia Alvarez Uria

Artxiboa

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

2024(e)ko ekaina

2024(e)ko maiatza

2024(e)ko apirila

Hedabideak