kritiken hemeroteka

8.280 kritika

« | »

Beirazko kanpaia / Sylvia Plath (Garazi Arrula) / Txalaparta, 2022

Poeta martiriaren narratiba Hasier Rekondo / Deia, 2023-03-04

Sylvia Plath-en (Boston, AEB, 1932- London, Ingalaterra, 1963) nobela bakarraren gainean zaila da oso bereiztea non hasten den fikzioa, non errealitatea, eta non, kezkagarria dirudien arren, aurre-ikusmena. Plathek 1961ean idatzi baitzituen Beirazko kanpaiaren pasarterik gehienak; epealdi berean idatzitakoak dira, halaber, haren poemarik onenak. Ariel liburu gogoangarria lekuko. “Maitasunak giltza eman zizun erloju mazizo bati bezala”.

Plathen literatura iruzkintzean, zoritxarrez eta zorionez, askotan ezin dira bereizi literatura eta errealitatea, historia pertsonal tragikoaren oihartzun demasezkoak literaturari berari itzal egiten baitio. Poesiarako izugarrizko talentuaren eta gaitz bipolar baten artean dagoen eremu ez lurtarrean mugitzen baitzen idazlea. Nobelari dagokionez, opera prima eta azken honetan, ez baitzen izango besterik argitaratu eta hilabete batera suizidatu baitzen, Esther protagonistari gertatutako zenbait bizipen, iraganean eta gerora, bizitza errealean bizi eta biziko zituzten Plath-ek berak edo haren ondokoek.

Ted Hughes poeta laudatuaren bikotekide Plathek bere buruaz beste egin zuen Londoneko apartamentuan labean buruan sartuta, bigarren umea erditzearen eraginezko depresioaz gain, Hughes-ek eta bikotearen lagun eta poeta Assia Wewill-ek maitasun afera zutelakoaren susmopean. Zenbait urte geroago, Wevillek berak ere suizidioaren bidea hartuko zuen, hark bere umea bidaide hartuta. Beldurgarria bada ere, nobelan, Estherren zoroetxe-lagun Joanek ere hautu hori hartu zuen, bai Estherrek bai Joanek amorante bera dute nobelan: Buddy Willard. Nobela amaieran, Willardek galdera inozoa gaztigatuko dio Estherri: Uste al duzu emakumeak zoratzen ditudala? Ted Hughes bera mintzo al da, bigarren suizidioa gertatu baino askoz lehenago?

Literatura etorrita, liburuak erantzun epela jaso zuen bere garaian kritikaren aldetik, Plathen narraziorako ustezko indar faltaren karietara. New Yorken emakumeen aldizkari batean lan egiten duen ikasle bekadun baten bizipenak eta haren gainbehera narratzen da nobelan. Beirazko kanpaiaren metafora darabil Plathek, Esther munduaz babesteko tresna gisa. Egia da, naiftasunaren ajeak jota daudela lehen begiratuan zenbait gai, baina bere garairako planteatzen zituen gauzak ez ziren ahuntzaren gauerdiko eztula, oraindik orain eztabaidagai baitira gurean: maitasunaren lokarriak, emakume aske eta aldi berean gatibu baten hastapenezko ikaspena, abortua, amatasuna, suizidioa, heriotza, poeta izateko grina geldiezina, gaixotasun mentalaren alde ilunak eta sortzaileak, sexuaren eta maitasunaren arteko bidezidorrak… Kritikaren epeltasunak gorabehera, talentu, ironia eta malenkonia existentziala ezin hobeto uztartu zituen, autofikzioaren garaiak ere iragarriz.

Garazi Arrulak fin eta distiraz itzuli du irudiz betetako Plathen prosa poetikoa, izan ere, Bostongo idazleak lehenetsi egiten baitu eszenaren gaineko deskribapen kaleidoskopikoa. Itzulpenaren zehaztasun neurtuak mesede egiten dio patuari aurre hartu nahi izan zion eleberri poetikoari.

Azken kritikak

...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo

Jon Jimenez

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Asier Urkiza

Hitzak palmondo
Silvia Federici

Nagore Fernandez

Altxa, hildakoak
Fred Vargas

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels

Aritz Galarraga

Maitasun kapitala
Karmele Jaio

Mikel Asurmendi

Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro

Paloma Rodriguez-Miñambres

Jausiz
Alain Mendizabal Diaz

Maddi Galdos Areta

Hiriak eta urteak
Xabier Montoia

Irati Majuelo

Zakur zaunkak
Iñaki Irazu

Hasier Rekondo

Bufalo guztiak
Juanra Madariaga

Paloma Rodriguez-Miñambres

Independentzien eguzkiak
Ahmadou Kourouma

Jon Jimenez

Zirriborroak eta gero
Askoren artean

Asier Urkiza

Zirriborroak eta gero
Askoren artean

Amaia Alvarez Uria

Artxiboa

2024(e)ko martxoa

2024(e)ko otsaila

2024(e)ko urtarrila

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

Hedabideak