« Harribitxi | Heriotza, etsairik ez »
Estuarioa / Patxi Iturregi / El Gallo de Oro, 2022
Leku bat Asier Urkiza / Berria, 2023-02-05
Ipuingile saiatua dugu Patxi Iturregi, generoari fidelak diren horietakoa. Izan ere, narrazio laburrari dagozkio orain arte argitaratu bere lan guztiak; berriki Bilboko El Gallo de Oro argitaletxeak kaleratutako Estuarioa da azkenengoa. Liburua hamar ipuinez osatuta dago, eta ezaugarri batek batzen ditu: denak ere Bilboko itsasadarraren inguruan girotuta daude. Hala, ipuinak hurrenkera kronologikoan eman ditu autoreak, leku eta giro jakin baten bilakaera adierazteko moduan. Esan daiteke, beraz, liburuak baduela zentzu organikoa, eta, berez ipuinek elkarrekiko loturarik ez izanagatik, guztiek batera obra bakarra taxutzen dute, denboraz gaindiko mosaikoa.
Lehendik ezaguna zen Iturregiren itsas bazter eta portu inguruekiko joera; hortxe dago, esaterako, 2019ko Ur biren artean aipagarria zein aurreko zenbait lan. Estuarioa-n Bilboko itsasadarra darabil Bilboren —hau da, Euskal Herriko bilbe urbano eta industrial handienaren— bilakaera politiko, ekonomiko eta kulturala islatzeko. Iturregik XX. mendeko lehen erdialdetik hasi —gerra zibil garaikoa da lehenengo kontakizuna—, eta aro garaikidean amaitzen du bidaia. Gurmatan galdurik izeneko azken ipuinak egungo Bilbo eraberritu eta post-industrialean kokatzen du irakurlea. Liburuak Euskal Herriko iruditeria paisajistikoaz gogoeta egiteko ematen du, industrializazioak ekarri eta eraman zuenaz, tokiei lotutako identitateaz. Egituratik hasita, lekuaren konplexutasuna aurkezten zaigu, ipuinez ipuin identitate ñabardurez kargatuta aurkezten delako berau, mundu materialak zein gizakion harremanak zehaztuta. Horri metatzen doazen oroitzapenak erantsi behar zaizkio, azken narrazioko protagonistaren malenkoniak seinalatu bezalaxe. Ingurua ardatz hartuta gizarte aldakor baten erretratua eskaintzen du idazleak.
Ipuinak, espazioak elkartuta egon arren, ez dira zur bereko ezpalak, baina badute ezaugarri komunik. Esan legez, autoreak gizarte baten antzaldaketa marrazten du, eta nabarmentzekoa da narrazioetan emakumeek duten protagonismoa. Bestalde, gizarte gaiak suma daitezke, baina ez dira modu manikeoegian ageri; Iturregik asmatzen du, oro har, horiek tentsio narratiboaren gainetik ez jartzen. Orobat, giro politikoaren deskribapen hutsa egin baino gehiago, hura etxe giroko gatazka intimoen bidez azaleratzen da. Adibidez, frankismoko errefuxiatu baten ingurukoa anaia gaztearen begietatik dakusagu, edota Euskaldunako borroka langile baten alaba nerabearen ikuspegitik. Halere, ipuin batzuek neurriz gain kontatzen dutela iruditu zait, beren laburrean orohartzaileegiak direla, alegia. Ekintza gehiegi jasotzen dituzte, arrapaladan. Elipsien erabilera ona egiten dutenak —Egiturak eta mekanismoak— , erritmo motelagokoak —Hiru maitasun, Berri ona— edo amaiera eraginkorrekoak —Biziak, hilak…— dira osoenak. Esan eta isildu beharrekoaren dekantazio zorrotza behar du narrazioak —laburrak bereziki—, eta horretan gorabeheratsuak dira. Ez du horrek Iturregiren proposamen orijinal eta interesgarria zapuzten, jakina.
Ele eta hitz. Ahoz eta idatziz
Jose Angel Irigaray
Asier Urkiza
Idazketa labana bat da
Annie Ernaux
Nagore Fernandez
Bisita
Mikel Pagadi
Jon Jimenez
Hau ez da gerra bat
Mikel Ayllon
Hasier Rekondo
Feminismo zuriaren aurka
Rafia Zakaria
Jon Martin-Etxebeste
Dimisioa
Juan Luis Zabala
Mikel Asurmendi
Hetero
Uxue Alberdi
Irati Majuelo
Barrengaizto
Beatrice Salvioni
Amaia Alvarez Uria
Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola
Patxi Larrion
Etxe bat norberarena
Yolanda Arrieta
Jon Jimenez
Zebrak eta bideak
Nerea Loiola Pikaza
Nagore Fernandez
Zoo
Goiatz Labandibar
Asier Urkiza
Hetero
Uxue Alberdi
Joxe Aldasoro
Euri gorriaren azpian
Asier Serrano
Paloma Rodriguez-Miñambres