kritiken hemeroteka

8.280 kritika

« | »

Ipuina engainua da / Iban Zaldua / Elkar, 2022

Errealitatea fikzioaren ispilua denean Aitor Francos / Bilbao, 2022-12

Ipuina defendatu —eta ia jardunbide osoan praktikatu— du Ibon Zalduak (1966), literaturan eman zituen lehenengo urratsetatik; hitz zuzenekin edo teoriaren bidez ez bada, generoari leiala izaten, bederen. Zalantzati dabil, halere, liburu honetan —Ipuina engainua da— ipuingileen lanari galdera ikurrak jartzen.

Guztira hamasei ipuin baino ez diren arren, narrazioak zeharo independenteak dira, baina badago haien arteko lotura sendo eta, aldi berean, oharkabe bat, ia nabariezina den mezu inplizitu bat guztietan, metaliteraturazkoa alegia. Literaturaren zeregina literatura bera ere aztertzea delako, jolas egiten eta fikziozko gertaeretatik abiatuta bada ere. Askotan ez dago modu sendoagorik, ez iraultzaileagorik, ipuina genero bezala zer den pentsatzeko eta aztertzeko, asmo akademikotik urrundu eta saiakera intentzioa dituzten narrazio erraz eta entretenigarriak idaztea baino. Iritzi moralizatzaileez inguraturik bizi gara, orokorrean ideia zapaltzaileak izaten direnak. Zer eta nork esaten duenaren arabera, sinesten ditu gizarteak gauzak. Inposiziorako joeraren kontrako jarrera dute ipuin hauek, irekiak dira, malguak, oso kontrakoak diren pertsonaia prototipoak aurrez aurre jartzen dituelarik. Adibidez, Marta Harnecker-en liburua ipuinean galdu den liburu baten falta elkarrizketa aita eta alabaren arteko eztabaida politikorako aitzakia da, kontrajartzeak azalerarazteko, belaunaldien arteko ezberdintasunak eta adinak dakarrena mahai gainean jarriz, argumentuak bat edo beste direlarik. Eta ondo baino hobeto ateratzen zaio emaitza Zalduari.

Abila da Zaldua istorioetan errealitatearen alde subliminala ateratzen. Gizon eta emakumeen izaeraren atal zalantzazko eta ilunenetan sakonduko du, harremanetan, hierarkian edo jeloskortasunean. Ohikotasunak dituen bestelakotasunetan jartzen du arreta, gerta zitekeena gertatu dena bezain egiazkoa delarik. Detaile txikienak ere egunerokotasunen zoko ezkutuak eta ulergaitzenak azaleratzen dituzten bideak dira. Honetarako, prosa arin eta atsegingarriaz baliatzen da idazlea irakurlea laster harrapatzeko, zertarako denbora galdu bitarteko erreminta literarioekin edo barrokismo hutsalarekin. Noizean behin istorioen markoa ezagunak zaizkigun izen bereziei esker igartzen dugu, idazleen izenek, edo gutxi dela argiratu diren liburuen izenburuek kokatzen dute akzioa. Bestetan, gertakizun politikoek, betiere hemengoak, Euskal Herrikoak, normalean. Alde honetatik, erakargarriak eta ezaguterrazak dira istorioak hasiera-hasieratik. Elkarrizketen baliabidea ezinbestekoa da Zalduarentzat, kontatu nahi duenaren berri emateko tresna paregabea delako, bertan era ez zuzenean iritziak aitortu edo gutxiesteko, kontraesanak pertsonaien hitzetan jartzeko, eta iritziaren ate guztiak irekitzeko.

Bilakaera bat sumatzen da Zalduaren obran. Pertsonaien garapen moduari eta tramei kasu eginez gero, eleberriaren (edo hobeto esanda, nouvellen) ezaugarriak hartzen dituzten ipuinetara jo du azkenaldian. Beste ipuin bildumekin alderatuta: garrantzitsuena aurreko liburukoak baino luzeagoak direla gehienak (nahiko laburrak direnak ere badaude). Estiloari begiratuta, sakonera irabazi dute ipuinek, baina aurrekoek zuten bizkortasuna galdu gabe. Parodia eta kontu fantastikoek ohi baino garrantzi eta espazio gutxiago izango dute, kezka berriei leku egitearren. Beste albiste on bat: Zalduaren unibertsoa osatzen duten gaiez gain, zaleak berriak aurkituko dituela jakitea.

Guztiarekin ere, errealitatearen ispilu probetxugarriak dira narrazio hauek. Hainbatetatik islatzen den argi distira engainua ote? Fikzioa ote da bizitza ere? Edozelan ere, izugarri gozatzeko literatura handia.

Azken kritikak

...eta gauetik, euria
Fertxu Izquierdo

Jon Jimenez

Carvalho Euskadin
Jon Alonso

Asier Urkiza

Hitzak palmondo
Silvia Federici

Nagore Fernandez

Altxa, hildakoak
Fred Vargas

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Alderdi komunistaren manifestua
Karl Marx / Friedrich Engels

Aritz Galarraga

Maitasun kapitala
Karmele Jaio

Mikel Asurmendi

Larrosa bat Groenlandian
Iban Garro

Paloma Rodriguez-Miñambres

Jausiz
Alain Mendizabal Diaz

Maddi Galdos Areta

Hiriak eta urteak
Xabier Montoia

Irati Majuelo

Zakur zaunkak
Iñaki Irazu

Hasier Rekondo

Bufalo guztiak
Juanra Madariaga

Paloma Rodriguez-Miñambres

Independentzien eguzkiak
Ahmadou Kourouma

Jon Jimenez

Zirriborroak eta gero
Askoren artean

Asier Urkiza

Zirriborroak eta gero
Askoren artean

Amaia Alvarez Uria

Artxiboa

2024(e)ko martxoa

2024(e)ko otsaila

2024(e)ko urtarrila

2023(e)ko abendua

2023(e)ko azaroa

2023(e)ko urria

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

Hedabideak