kritiken hemeroteka

8.528 kritika

« | »

Ipuina engainua da / Iban Zaldua / Elkar, 2022

Errealitatea fikzioaren ispilua denean Aitor Francos / Bilbao, 2022-12

Ipuina defendatu —eta ia jardunbide osoan praktikatu— du Ibon Zalduak (1966), literaturan eman zituen lehenengo urratsetatik; hitz zuzenekin edo teoriaren bidez ez bada, generoari leiala izaten, bederen. Zalantzati dabil, halere, liburu honetan —Ipuina engainua da— ipuingileen lanari galdera ikurrak jartzen.

Guztira hamasei ipuin baino ez diren arren, narrazioak zeharo independenteak dira, baina badago haien arteko lotura sendo eta, aldi berean, oharkabe bat, ia nabariezina den mezu inplizitu bat guztietan, metaliteraturazkoa alegia. Literaturaren zeregina literatura bera ere aztertzea delako, jolas egiten eta fikziozko gertaeretatik abiatuta bada ere. Askotan ez dago modu sendoagorik, ez iraultzaileagorik, ipuina genero bezala zer den pentsatzeko eta aztertzeko, asmo akademikotik urrundu eta saiakera intentzioa dituzten narrazio erraz eta entretenigarriak idaztea baino. Iritzi moralizatzaileez inguraturik bizi gara, orokorrean ideia zapaltzaileak izaten direnak. Zer eta nork esaten duenaren arabera, sinesten ditu gizarteak gauzak. Inposiziorako joeraren kontrako jarrera dute ipuin hauek, irekiak dira, malguak, oso kontrakoak diren pertsonaia prototipoak aurrez aurre jartzen dituelarik. Adibidez, Marta Harnecker-en liburua ipuinean galdu den liburu baten falta elkarrizketa aita eta alabaren arteko eztabaida politikorako aitzakia da, kontrajartzeak azalerarazteko, belaunaldien arteko ezberdintasunak eta adinak dakarrena mahai gainean jarriz, argumentuak bat edo beste direlarik. Eta ondo baino hobeto ateratzen zaio emaitza Zalduari.

Abila da Zaldua istorioetan errealitatearen alde subliminala ateratzen. Gizon eta emakumeen izaeraren atal zalantzazko eta ilunenetan sakonduko du, harremanetan, hierarkian edo jeloskortasunean. Ohikotasunak dituen bestelakotasunetan jartzen du arreta, gerta zitekeena gertatu dena bezain egiazkoa delarik. Detaile txikienak ere egunerokotasunen zoko ezkutuak eta ulergaitzenak azaleratzen dituzten bideak dira. Honetarako, prosa arin eta atsegingarriaz baliatzen da idazlea irakurlea laster harrapatzeko, zertarako denbora galdu bitarteko erreminta literarioekin edo barrokismo hutsalarekin. Noizean behin istorioen markoa ezagunak zaizkigun izen bereziei esker igartzen dugu, idazleen izenek, edo gutxi dela argiratu diren liburuen izenburuek kokatzen dute akzioa. Bestetan, gertakizun politikoek, betiere hemengoak, Euskal Herrikoak, normalean. Alde honetatik, erakargarriak eta ezaguterrazak dira istorioak hasiera-hasieratik. Elkarrizketen baliabidea ezinbestekoa da Zalduarentzat, kontatu nahi duenaren berri emateko tresna paregabea delako, bertan era ez zuzenean iritziak aitortu edo gutxiesteko, kontraesanak pertsonaien hitzetan jartzeko, eta iritziaren ate guztiak irekitzeko.

Bilakaera bat sumatzen da Zalduaren obran. Pertsonaien garapen moduari eta tramei kasu eginez gero, eleberriaren (edo hobeto esanda, nouvellen) ezaugarriak hartzen dituzten ipuinetara jo du azkenaldian. Beste ipuin bildumekin alderatuta: garrantzitsuena aurreko liburukoak baino luzeagoak direla gehienak (nahiko laburrak direnak ere badaude). Estiloari begiratuta, sakonera irabazi dute ipuinek, baina aurrekoek zuten bizkortasuna galdu gabe. Parodia eta kontu fantastikoek ohi baino garrantzi eta espazio gutxiago izango dute, kezka berriei leku egitearren. Beste albiste on bat: Zalduaren unibertsoa osatzen duten gaiez gain, zaleak berriak aurkituko dituela jakitea.

Guztiarekin ere, errealitatearen ispilu probetxugarriak dira narrazio hauek. Hainbatetatik islatzen den argi distira engainua ote? Fikzioa ote da bizitza ere? Edozelan ere, izugarri gozatzeko literatura handia.

Azken kritikak

Izena eta izana
Jon Gerediaga

Asier Urkiza

Amok
Stefan Zweig

Nagore Fernandez

Auzo madarikatua
Felix Urabayen

Jon Jimenez

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Amaia Alvarez Uria

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Joxe Aldasoro

Bisita
Mikel Pagadi

Mikel Asurmendi

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Asier Urkiza

Eresia
Goiatz Labandibar

Nagore Fernandez

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Paloma Rodriguez-Miñambres

Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren

Mikel Asurmendi

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak