kritiken hemeroteka

8.518 kritika

« | »

Lerro etena (2004-2018) / Angel Erro / Elkar, 2019

Garai desordenatua Iratxe Esparza / Gara, 2019-06-22

Laburtu beharko banu zertan datzan Angel Errok argitaratutako azken liburua denboraren hauskortasuna aipatuko nuke. Mendeetan zehar, urteen igarotze zorabiagarriaz kezkatuta, idazle askoren eta, oro har, artean dihardutenen nahia izan da beraien sorkuntza lanak betikotzea; denboraren bizkortasuna eta gozotasuna islatzea eta, aldi berean, zorrotz jokatzen duen denbora menderatzea. Zeregin horretan, Angel Errok denboraren joan-etorria irabazteko modua topatzen du, bere bizitzako egunak nahierara egokituz eta sailkatuz; hau da, liburuan 2004tik 2018ra bitartean (2012a kenduta) idatzitako oharrak kontuan hartzen dira eta egileak datak nahi duen bezala maneiatzen ditu. Orduan, denboraren linealtasuna apurtzen da, hots, bidaia honetan denboraren arrakalek elikatzen dute Angel Erro.

Lehenengo pertsonan, dietarioa kanpora begira idatzita omen dago. Nitasunetik sortutako testigantzak, ordea, sarritan alegiazko harresi batekin topo egiten duela iruditu zait. Izan ere, nahiz eta gai oso intimoak erabili, hala nola, idazlearen gaixotasuna bera, izandako zenbait harreman sexual edota familiaren unerik mingarrienetako bat, nago autozentsurak ere pisu handia izan duela. Horregatik, ezabatze maila noraino heldu den neurtzeko, interesgarria izango litzateke testuaren baldintza genetikoak ikertzea. Azalduko dut: liburua urteetan zehar bildutako gogoetek eta ekintzek osatzen dute, baina Errok testuak argitaratzen dituenean iraganean eta momentu ezberdinetan jasotako ohar guzti horiek berregiteko eta manipulatzeko aukera dauka. Funtsean, ez dakigu zenbaterainokoa izan den idazlearen esku-hartzea liburua plazaratzeko prozesuan, oharrak idazten dituen egunean denbora errealean egiten baitu; aldiz, liburuan sartzeko pasarte guztiak aurrean dituenean aukeratu eta orraztu behar direnez, orduan denbora artifizialean mugitzen dela baiezta liteke. Espontaneotasunaren murrizketa dakar horrek, datetan arreta jarri ezean, eguneroko bat irakurtzen ari garela dirudien arren. Benetan, oso erakargarria da jolasa. Nabarmena denez, denboraren antolakuntzak uste dugun baino garrantzi handiagoa dauka; agian, urte tarte horretan idazleak berak jasaten duen aldaketa eta garapena askoz difuminatuago geratzen da pasarteen egitura desantolatuan.

Angel Errok harreman berezi bat ezartzen du inguratzen duen munduarekin eta, gainera, publiko egiten du sortutako errealitate paraleloa. Musika, literatura, zinea (artea, oro har) eta (euskal) kultura hizpide dauzka, batzuetan nartzisismotik —batez ere, partaide den ekitaldi literarioak deskribatzen dituenean— eta, besteetan, ordea, gaixotasunaz edo familiaz idazten duenean, hunkitzeraino egiten du, filtrorik gabe eta subjektibotasunaren maila areagotuz. Horregatik, barruko eta kanpoko kontakizunak daudela esango nuke; bietan idazlearen ahots anitzak bakarrean entzuten ditugu, nahiz eta barnekotasunak neurri ezberdina erakutsi; edozelan ere, batean eta bestean prosa poetikoa eta ironiaren dosi neurtua gustura irakurtzen eta gozatzen dira. Hola, testuak oreka mantentzen du: eskertzen diren aipamen intelektualetan tonu aseptikoagoa nagusitzen da eta, aldiz, pertsonalagoak direnetan askotan bihozminduta eta babesik gabe topatzen dugu idazlea. Errok historian zeharreko zenbait arte-sorkuntzatan jartzen du begirada eta, iraungitze-datarik izaten ez duten klasikoetan gertatu ohi den bezala, Heriotza ere protagonista dugu: liburua ireki eta ixteaz arduratzen da eta testuak bilatzen duen linealtasunarekiko haustura borobiltzen du, hasiera-hasieratik denboraren iheskortasuna azpimarratuz. Zalantzarik gabe, Errok sortutako errealitate estetikoak merezi du.

Azken kritikak

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Iragan atergabea
Julen Belamuno

Asier Urkiza

Paziente isila
Alex Michaelides

Nagore Fernandez

Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa

Aritz Galarraga

Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola

Mikel Asurmendi

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Jon Jimenez

Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz

Amaia Alvarez Uria

Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien

Aitor Francos

Urrats galduen hotsa
Luis Garde

Jose Luis Padron

Simulakro bat
Leire Ugadi

Ibon Egaña

Bigarren sexua
Simone de Beauvoir

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak