kritiken hemeroteka

8.196 kritika

« | »

Labur txintan / Juan Kruz Igerabide / Pamiela, 2017

Begirada luzea laburrean Aitor Francos / Bilbao, 2018-03

Galdetu beharko genioke Juan Kruz Igerabideri bere literatura egiterakoan, eta batez ere, aforismoak idaztera bultzatu dutenen artean, zeintzuk izan ote diren idazle esanguratsuenak eta eragindura gehien izan dutenak. Aforismoarena, duda barik, genero mugatugabea eta ezin zehaztu daitekeena da. Gogoan daukat Dino Ruozzik esandakoa: “Zer denaren zenbait adibide emango nizkizuke; baina ez eskatu definizio zehatzik”. Genero epigramatikoa, laburtasunaren nagusitasunean oinarriturik dagoena, beti kondentsaturik datorkiguna. Igerabidek, hitz gutxirekin, gauza mamitsuak dakarzkigu, esaldi zorrotzak, buru argikoak. Ramon Ederrek, agian gazteleraz idazten dutenen artean aforistarik ezagunena, zioen aforismoaren funtsa iluntasunean tximista bat izatea dela, sekulako argitasunekoa, baina argitasun hori une bakar batean agertu beharrekoa da. Urrats bakoitzeko, altxor bat; hori izan zitekeen liburu honen lema. Beste askok ehunka orrialde behar dutenean zeozer esateko, Igerabidek bi lerrotan adierazten du. Zailena ez da ahalmen hori izatea, praktikara eramatea baino. Pamielak argitaratu berri duen Labur txintan honen aurretik, Juan Kruz Igerabidek (Aduna, 1956) beste hiru aforismo liburu kaleratu zituen, Sarean Leiho (1994ean), Herrenaren arrastoan (1998an) Egia hezur (2004). Euskeraz behintzat ez dira oso ugariak izan genero honi ekin dioten idazleak, aipa nezake Karlos Linazasoro, eta beste gutxi batzuk, Ana Urkiza, esaterako. Aurretik argitaratu dituen liburuetan aforismoekin batera poemak zekartzan Igerabidek, baina ez honetan. Izan ere, poesiatik aforismora doan zubia ez da hain bide zaila, askotan nahasten dira. Tituluak berak, Labur txintan, poesiarekiko, kantuarekiko, harreman hori seinalatzen du. Lezio labur hauetan laino aztarnarik ez dago: baina argitasunarekin ez da nahiko. Irakurlearen jarrera pentsakorra eta gogotsua behar dute aforismo hauek, osatzeko, biribiltzeko, esaldi bakoitzaren atzean dagoena bere zentzu guztian sumatzeko. Liburua zabaldu eta edozein orrialdetan aurki dezake irakurleak distiraren bat. Edozein lekutik helduta, bat-batean esaldi asmotsuren bat izango dugu aurrean, harridurarako prest.

Aurreko liburuak gaika banaturik agertzen zitzaizkigun, hitzaurre gisa poema bat zekartelarik. Edozein gauza, edozein arlo edo motibo bihurtzen du aforismo Igerabidek. Hau hamabi atari edo koadernotan banatuta agertzen zaigu, hain zuzen ere, zerrenda honetan daudenak: “Giza-legearen koaderno ausazkoa”, “Educatio non petita”, “Post mortem kaiera”, “Norabideen psikokaiera”, “Arte-koaderno minimoa”, “Poetika minimoa”, “Zizipazaren koadernoa”, “Gezurra apainduz”, “Zernolakoaren koadernoa”, “Jainkotiar komediaren koadernoa”, “Umorez gerotik gerora” eta “Landareen patxada”. Sintesirako joera ona dauka Igerabidek, eta egia esanda, memorian geratzeko aukera ematen die esaldi askori. Beste liburu batean agertzen zen bat datorkit orain burura: “Zuhaitzik tenteenak ere, sustraiak oker”. Beren laburrean, esentzia besterik ez dira, funtsa, gida. Eta ezin zorrotzagoak (“Aforismoa beti ertzaren gaienean jauzten da”). Irakur daitezke azkar, segidan, baina banaka irakurtzea gomendatzen dut, geldo, hori baita aforismo bakoitzaren mamia hobeto ateratzeko modua. Igerabide hitzetatik harantzago joaten da askotan, hitzen logikaren gainetik beharbada, esanahi berriak eskuratzen eta harrapatzen. Egunerokotasunaren ironiak ere agerian uzten ditu maiz oso umore beltzaz (“Patuak ez die kasurik egiten kritikei”. Edo: “Eten puntuak dituen testamendua oso arriskutsua da”). Esaldi arinenek ere bere ibilbidean zeozer eskaintzen digute, gure barruan halako zama uzten dute, behin eta berriz haietara itzul gaitezen egonezina eta ziurgabetasunak lasaitzeko (Ezinegona, gehienetan, egonean etortzen dela esaten du Igerabidek aforismo batean). Liburua gazteleraz atera zuen lehenik, Breviario perplejo izenburuarekin. Igerabideren hitzetan, liburuari buruz galdetu nionean erantzun zidan hainbatetan idatzi eta berridatzirik, itzulpena dela tartean, aforismo hauek bi liburu desberdinetan amaitu dutela; ez dira gauza bera, berberak izanda. Onerako, Labur txintan hau ez da inoiz indargabetzen, une, atal guztietan oreka eta kalitatea, inteligentzia puntua, mantenduz. Seguru hori nahikoa dela irakurle gosetia erabat asetzeko eta izugarrizko laguntza burmuinak martxan jar ditzagun. Liburu hau irakurrita, aforismoa zer den galderari erantzuteko bidean hobeto nabilela uste dut.

Azken kritikak

Maskara baten aitortza
Yukio Mishima

Ibai Atutxa Ordeñana

Emakume gaiztoak
Marilar Aleixandre

Jon Jimenez

Baserria (h)uz(s)ten
Oskar Gaztelu Bilbao

Maddi Galdos Areta

Animalia domestikoak
Esti Martinez

Irati Majuelo

Ni ez naiz hamalau
Karlos Linazasoro

Hasier Rekondo

Ura saltoka
Juan Kruz Igerabide

Jon Martin-Etxebeste

Oso latza izan da
Xabier Mendiguren Elizegi

Mikel Asurmendi

Su festak
Jon Urzelai Urbieta

Jon Jimenez

Azpimarrak
Nerea Balda

Paloma Rodriguez-Miñambres

Su festak
Jon Urzelai Urbieta

Eneko Barberena

Arrain hezur bat eztarrian
Olatz Mitxelena

Ibon Egaña

Lurraz beste
Garazi Arrula Ruiz

Mikel Asurmendi

Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte

Jon Jimenez

Cayo Hueso
Oihane Amantegi Uriarte

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2023(e)ko iraila

2023(e)ko abuztua

2023(e)ko uztaila

2023(e)ko ekaina

2023(e)ko maiatza

2023(e)ko apirila

2023(e)ko martxoa

2023(e)ko otsaila

2023(e)ko urtarrila

2022(e)ko abendua

2022(e)ko azaroa

2022(e)ko urria

Hedabideak