kritiken hemeroteka

8.528 kritika

« | »

Ametsondoa / Peru Magdalena / Elkar, 2017

Bidea eginez Estibalitz Ezkerra / Gara, 2017-11-18

Peru Magdalenaren ipuin bildumaren izenburuari begiratu eta lehen inpresioa Pedro Calderon de la Barcaren “La vida es sueño”-rekin (1635, “Bizitza ametsa da”) gogoratzea izan da. Azken batean, biek ala biek, gaztelar letretako urrezko aroko antzezlanak zein durangarraren ipuinek, giza existentziaren gainean dihardute. Hala ere, alde nabarmena dago baten eta bestearen artean. Calderon de la Barcaren testuan Mendebaldeko filosofiaren garaiko doktrinen eragina antzeman daiteke: orori zentzua bilatu nahi eta ezinak sortzen duen frustrazioa; Magdalenak idatzitakoek, berriz, Ekialdeko zen filosofiaren ukitua dute: zeregin bakoitzari dagokion arreta eta denbora eskaintzean datzan bizimodu sinplearen aldeko aldarria azaltzen zaigu haietan. Zen esaera batek dioen bezala, “ibiltzerakoan ibili; jaterakoan jan”. Edo Thich Nhat Hanh mojearen hitzetan, “irribarre egin, arnasa hartu eta astiro joan”. Ametsa den ala ez galderarekin obsesionatu beharrean ametsondoari heltzea, alegia.

Bidearen eta bidaiaren irudiak erabiltzen ditu Magdalenaren ipuin bildumak giza existentziaren metafora gisa. Lehen testutik hasita, “Urratsak”, bidea egiteari berari ematen zaio garrantzia norabideari edo zergatiari erreparatu gabe. Bidea eramangarri ala nekagarri suertatzea bidean norberak bere buruari jartzen dion zamaren arabera izango da (“Poltsa bete”, “Flotadorea”). Badaezpada ere, “Ezer ez da ezereza baino hobea” sarreran ondoko aholkua ematen zaio bidegileari: “Motxila pisutsuekin ezin da bidaiatu”.

Bidea egitea espazioan ez ezik denboran garatzen den jarduera da. Denbora modu linearrean ulertzea, hots, helmuga gisako kontzeptuekin lotzea —norabait edo zerbaitera iristearen helmuga— bidea egitearen filosofiari kontrajarria azaltzen zaigu “Ametsondoa”-ko testuetan. Askatasunaren zain egon, hura heldu eta harekin zer egin ez dakiela geratzen da “Askatasuna”-ko pertsonaia, askatasuna bidearen bukaera bezala ulertua zuelako eta ez bidea egitearen beraren parte. Ildo berean, heriotza ez da ezeren bukaera, “existitzen diren beste gauza guztien izate eta pisu bera” duen egoera baizik (“Heriotzarekin”) eta giza existentzia bera “denboraren gorputz kontinentalean urradura txiki bat da” (“Zauria”).

Zen filosofia bizitzaren esanahia zuzenean ulertzen saiatzen da pentsamendu logikoaren edo hizkuntzaren bitartekaritzarik gabe. “Ametsondoa”-n, ordea, literatura, idaztearen zein irakurtzearen prozesuek ahalbidetzen duten sormena, ez zaigu mundu naturalari kontrajarria agertzen; aitzitik, existentziaren parte da. “Liburu likidoa”-n liburu bat nola irakurtzen den galdetzen dio haurrak amari eta honek erantzuten dio, “Erreka bati begiratzen zaion moduan”. Hizkuntza, literaturan, ez da bakarrik ni-aren eta errealitatearen arteko bitartekari (errealitatera gerturatzeko bitarteko edo medium), errealitatearen birsortzaile (remedium) baizik. Latinez sendabide, lagungarri, esanahi du remedium-ek. “Liburuaren irakaspenak ez ahaztu” testu sortan azaltzen diren maisuaren eta ikaslearen arteko solasaldiek ondo ilustratzen dute literaturaren funtzio lagungarri eta sendagarria: maisuak esaten dio ikasleari ulermena ez dela arrazoimen hutsez lortzen, eta guri, irakurleoi, literaturak sortutako errealitatearen bidez heltzen zaigu irakaspena. Zentzu horretan, “Bainaiz”-en egiten den adierazpenak —“Ni ere banaiz ni ez naizena”— biziduna eta ez-biziduna dena (objektu material zein ez-materialak) txertatzen ditu existentziaren barruan.

Ipuinak baino, gogoetak dira “Ametsondoa” bildumako testuak —gutxi batzuk landuago, oro har azalekoegiak gertatzen dira—.

Azken kritikak

Izena eta izana
Jon Gerediaga

Asier Urkiza

Amok
Stefan Zweig

Nagore Fernandez

Auzo madarikatua
Felix Urabayen

Jon Jimenez

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Amaia Alvarez Uria

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Joxe Aldasoro

Bisita
Mikel Pagadi

Mikel Asurmendi

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Asier Urkiza

Eresia
Goiatz Labandibar

Nagore Fernandez

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Paloma Rodriguez-Miñambres

Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren

Mikel Asurmendi

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak