kritiken hemeroteka

8.448 kritika

« | »

Poesia kaiera / Paul Celan (Xabier Montoia) / Susa, 2016

Horrorearen testigu hermetikoa Hasier Rekondo / Berria, 2016-04-03

Errumaniako Txernovtsy hirian (egun, Ukraina) 1920an jaiotakoa izanagatik, ama hizkuntza alemana zuen familia batean jaio zen Paul Celan; orobat, aita juduaren eraginez hebreera ikasiko zuen, gerora, poliglota bilakatuko zen, tradizio germaniarra oinarri betiere. “Alemana, ahazten ez dudan hizkuntza, baina ahazten nauena”. 1938an, medikuntza ikasketak egitera joan zen Parisera —Xabier Montoiak itzuli bilduma honetan behin baino gehiagotan agertuko zaigun hiria—. Berriki hildako Imre Kertesz Nobel saridun hungariarraren esanetan, “judu soila” zelako sartu zuten zoroetxean frantziarrek, Celanek “frantziarra naiz, frantziarra naiz” oihukatu arren, auzokide batek bere semeari eraso egin ziola sinetsita.

Bigarren Mundu Gerran, hemezortzi hilabetez egon zen behartutako lanak egiten lan-zelai batean; haren gurasoak, berriz, nazien kontzentrazio-zelai batera deportatuko zituzten. Haren aita tifusaren ondorioz hil omen zen, eta ama tiroz akabatu zuten naziek lan egiteko gai ez zela ikusita.

XX. mendeko bigarren zatiko poetarik garrantzitsuenen artean kokatu izan dute, holokaustoaren gainean eman testigantza poetikoaren ondorioz. Haren hermetismoak eta soiltasunak eragin zuzena izan dute gerora hainbat poetaren arrastoan.

Celan ospetsu egin zuen poema Heriofuga baldin bada ere, kontzentrazio esparruko izua irudi arras sinbolistak erabiliz maisuki islatu baitzuen (esne beltza, sugeak, zakurrak…), —“Egunsentiko esne beltza arratsean edaten dugu/ goizean eta eguerdian edaten gauean edaten dugu/ edan eta edan/ hilobi bat zulatzen dugu haizean han estutasunik ez…”—, ez da bere lanaren xedearen poemarik adierazgarriena. Izan ere, azken poemotan Celanen ahotsa barnerakoiagoa, hermetikoagoa eta “mistikoagoa” bilakatu baitzen. Poema bakoitzak bere testuinguru propioa sortzeko ahalmen berezi bat baitzuen. “Turutaren lekua/ lerro arteko hutsune/ distiratsuaren sakonean,/ zuzia bezain gora,/ denboraren zuloan:/ entzun arretaz /zure ahoaz”.

Euskarara ekarritako Susak prestatu bilduma honek ondo laburbiltzen du kantitateari dagokionez oso emankorra izan ez zen Celanen lana. Azken poemetan batez ere, erreferentzialismotik at geratzeko xede grinatsua agertu baitzuen. Poemak berak emango digu izuaren eta sarraski ulertezinaren gaineko testigantzarik fidelena, hermetikoki eman ere. Celanen poesiak ez du zirrikiturik uzten poesiatik kanpo kokatu litezkeen analisietarako. “Baina hemen burdinaren distirak baino ez du beldurrik eragiten/eta hemen dir-dir egiten du zer edo zerk oraindik, ezpata bat izanagatik”.

Poemen irakurketan aurrera egin ahala, irakurlea bete-betean murgilduko da Celanen unibertso kasik paraleloan. Bere aforismoetako batean adierazi gisara, “Poesian ez da seinalea itxaroten telefonoz deitzean”. Celanen unibertso horretan murgiltzea besterik ez dago, ezer itxaron gabe, ezta seinaleren bat bera ere. “Zer egin nuen?/ Gaua ernaldu, honako hau baino gautarragoak/ liratekeen beste batzuk/ egoterik balego bezala”. Mundu hau, eta bertoko horrorea irakurtzea ezina den arren, Celanen poesiaren eskutik errazago egingo zaigu, erraztasuna posible balitz.

Azken kritikak

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Amaia Alvarez Uria

Arrabioen gerra
Karel Capek

Jon Jimenez

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Asier Urkiza

Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi

Nagore Fernandez

Negu batez Mallorcan
George Sand

Aritz Galarraga

Trilogia
Jon Fosse

Hasier Rekondo

Ele eta hitz. Ahoz eta idatziz
Jose Angel Irigaray

Mikel Asurmendi

Ttau eta biok
Joseba Esparza Gorraiz

Paloma Rodriguez-Miñambres

Epilogorik gabe
Elena Sanchez

Aitor Francos

Zoriona, edo antzeko zerbait
Karmele Mitxelena

Asier Urkiza

Pleibak
Miren Amuriza

Nagore Fernandez

Euskaldun fededun
Pruden Gartzia

Jon Jimenez

Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi

Ibon Egaña

Amok
Stefan Zweig

Paloma Rodriguez-Miñambres

Artxiboa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

2024(e)ko ekaina

2024(e)ko maiatza

2024(e)ko apirila

2024(e)ko martxoa

Hedabideak