susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« Erdipurdiko heroia | Ekainean »

Xalbador / Mixel Itzaina / Elkar, 2014

Odoletikako bertsoa Alex Gurrutxaga / Berria, 2014-06-15

Urte anitz darama Mixel Itzainak bertsotik gertu, eta halaxe idatzi du Xalbador saiakera ere, gertutik: auzo eta adiskide zuen Itzainak urepeldarra, eta gaztetarik hari izandako mira azalarazi du. Informazio asko eta mota askotakoa bildu du: bibliografia eta lekukotza uztartu ditu, saiakera interesgarri eta fina osatuz.

Xalbadorren soslaia egiterakoan eta bertsoak jendartean zuen presentzia deskribatzerakoan, pasadizoez baliatu da, batez ere, Itzaina. Gainera, Xalbadorren ahaide eta gertukoen testigantzak bildu ditu, bai eta bertsolarienak ere; sartu ditu elkarrizketak, iritziak, hitzaldi zatiak, e.a. Horiek guztiek zutarri sendoa ematen diote saiakerari.

Tarteka herren geratzen dena testuen azterketa da. Itzainak Xalbadorren bertso asko interpretatzen ditu: batzuk Odolaren mintzoa-n daudenak, eta beste batzuk jaialdietarik jasoak. Komentarioak zuzenak izanik ere, hala baitira oro har, zenbaitetan laburxko aritu dela esango nuke, azkarregi, bertsoen ezaugarrien zerrenda hutsean geratuz ia. Horrek alde du irakurlea ez akitzea, baina azalpenetan lasaiago aritzeak saiakera gehixeago jantziko lukeelakoan nago. Azterketei dagokienez bi atal nabarmendu behar dira. Batetik, Xalbadorren bertsoak Mendiage, Elizanburu, Oxobi eta Zaldubiren bertsoekin konparatzen dituen kapitulua dago. Bestetik, aipamena merezi du Amentsetan bertso sortaren azterketa patxadatsuak; matizazioak alde batera, aski zuzenak dira Itzainaren oharrak.

Saiakerak biltzen dituen materialen artean balio berezia dute Xalbadorren eskuizkribuek. Bertsoen aurreko bertsio zenbait ematen ditu Itzainak, horietako asko Gosta gabe deusik ez atalean, eta hortik aurrera han-hemenka beste zenbait. Kasu honetan ere, azalpen pausatuagoek gehiago nabarmenduko lukete bertsio hauen balioa, baina ez da dudarik interesgarria dela.

Hizkera freskoa da Itzainarena, estandarretik pitin bat urruntzen da, eta ahozkotasunaren indarra du. Tonua dela-eta, testuak tarteka daukan apologia kutsuak edukiari kontra egin diezaioke —esklamazio esaldiak, harridura ikurrak eta gisakoak askotxo dira—; izan ere, miresmenetik idatzi du, baina batzuetan irakurleak behar du idazleak zorroztasun eta distantzia gehiago jar dezan landutako gaiarekiko.

Bertsolaria bere osoan dakarkigu saiogileak. Bertsolaria izan da Euskal Herriaren sentipenei arnasa eman diena: garaian garaikoa kantatu du, herriaren gertakizunak, pertsonen tragediak eta pozak, eta eman die horiei guztiei dimentsio soziala. Xalbadorren kasuan iduri luke bere lirismoa dela bereziki liluratzen gaituena; horregatik esan ohi da, ziurrenik, bertsolarietan poetena zela Xalbador. Takarra bide zen maiz, petrala ere bai tarteka, baina antzaldatu egiten zuen bertsoak. Bere kasa ere halaxe aritzen omen zen, bertsoa izaki bere sentieraren kanalizatze estetikoa. “Hezurretaraino bertsolaria zen”, dio Itzainak. Piarre Bidondok, Itzainak galdetzen diolarik, halatsu esaten du: “Xalbadorrek bertsoa bere baitan zuen”. Amets Arzallus ere horretan dago: “Bere bertsoa berari zerion odola zen. Odola lehen pertsonan mintzo da beti”. Barnean irundako bertsoa herriari ematerakoan antzaldatzen zen, eta oraindik ere hunkituko da bat baino gehiago haren bertsoekin. Hahor Itzainaren Xalbador, oroitzapena eta literatura eskuz esku, aho betegarri.