« Urrezko pipiten bila | Ni naiz orain txoria »

Ur arreak, ur garbiak / Joan Mari Irigoien / Elkar, 2011

Erdibitutako mundua Javier Rojo / El Correo, 2011-11-26

Joan Mari Irigoien XX. mendearen azken hamarkadetan euskal literaturan egon den idazlerik garrantzitsuenetako bat izan da. Bere eleberriak oso irakurriak eta preziatuak izan ziren bere momentuan, euskal literaturaren modernizazio garaian errealismo magikoaren eragina guregana ekarri zuenean. Urteak pasatu dira, eta literaturak ere norabide aldaketa nabarmenak izan ditu. Irigoienen ahotsak berezkoa eta identifikagarria izaten jarraitzen du, hasierako planteamendu horiekiko zaletasuna neurri batean behintzat mantentzen den bitartean. Boteprontoan, haren literatura gogoratzean, honelako ezaugarriak etortzen dira burura: munduan kontrajarritako bi indar erakusteko joera; naturalezaren pertsonifikazio ia-ia animista; modernitatetik pixka bat urrun duaden inguruak; diskurtso abstrakturako joera… Honelako ezaugarriak agertzen dira bere azken liburuan, Ur arreak, ur garbiak izenburua duen nobelan. Argumentuak abiapuntu hau dauka: adiskide batzuk bazkari batean elkartzen dira eta bazkarian beraien haurtzaroko eta gaztaroko herria gogoratzen hasten dira. Elkartzen direnean, hirurogeita hamabost urte inguruko agureak dira eta haien haurtzaroko mundua Gerra Zibilaren inguruan kokatzen da. Beraien herria Nafarroan zegoen eta Urgain zuen izena, baina 50eko hamarkadan desagertu zen urtegi bat eraikitzeko. Beraien gaztaroko mundua, beraz, dagoeneko ez dagoen mundu bat da, baina haiek mundu harekiko leialak izaten jarraitzen dute. Nobelak argumentuaren aldetik ez dauka oso oinarri sendorik, zeren bazkarian elkartzeak aitzakia ematen baitu haurtzaroko eta gaztaroko oroitzapen episodiko batzuk aurkezteko.

Beste alde batetik, nabarmena da Irigoienek euskal klasikoen idazkera imitatzeko duen trebezia, idazkeran XVII eta XVIII. mendeetako euskal idazleen oihartzunak aurki baitaitezke. Honek, eta honekin batera gauzak gehiegi azaltzeko joerak, testuari erretorizismo handia ematen diote. Nobelan apezak eta fedegabeak, langileak eta jauntxoak, anarkistak eta falangistak, agertzen zaizkigu eta, kontrajarpenerako joera duelarik, onen eta gaiztoen arteko borroka baten erdian egongo balira bezala erlazionatzen dira.