« Nire baitan daude biak | Katu jendea »

Kondesa esku-guria / Milena Agus (Fernando Rey) / Denonartean, 2010

Ipurdi argidunen xarma Bixente Serrano Izko / Berria, 2010-09-05

Euskarazko argitalpen zigilu berri bat dugu Nafarroan, Cenlit argitaletxearen eskutik: Denonartean izenekoa. Haren asmoa kalitate oneko eta nazioartean oihartzun handia izandako —azken hori irakurle eta itzulpenen kopuruan neurgarria— obra literario berriak euskaratzea ei da. Nire ongietorria egitasmoari, kalitateko literaturarekin uztarturiko irakurzaletasuna gizarteratze aldera.

Ene gaurko hau dugu lehen emaitza, Milena Agus idazle italiarraren Kondesa esku-guria alegia, denon estimuko Fernando Rey itzultzaileak euskaraturik. Eleberri polita, politegia nire egia erratera, Milena Agusen hau. Atsegin-atsegina irakurtzeko, eta ez bizitzaren gai eta aspektu itsusiei, bizitzaren alde higuingarriei ez erreparatu edo beraiek mozorrotzeagatik, baizik eta estiloagatik eta narrazioaren hariak brodatzeko maneragatik. Landuriko gaiak bizitzaren alde sakonak eta eragingarriak direla hobeto adierazten du, agian, gaztelaniazko bertsioaren tituluak —La imperfección del amor-ek, alegia—, baina erredukzionista egiten zait hau, bertze gai anitz gehiago agertzen baitzaizkigu nobelatxoan. Bereziki gainbehera, baina baita ere heriotza eta suizidioa, edertasun grina, barne-barneko anbizioak eta haien inguruko ilusio eta etsipenak, bizitzari aurre egiteko era hunkigarri bezain xelebreak…

Gaiek beraiek baino gehiago, tonuak, estiloak, objektuen eta pertsonaien trataerak ematen diote gorpuzkera eleberriari, honen garapen narratibo trebeaz gain. Nahiz eta gaiak eta arazoak errealak eta azken buruan nork bere bizimoduan baina den-denok gure egitekoak diren, egileak fantasiazko mundu batean, protagonistek bizi duten ilusiozko mundu batean, ikusarazten dizkigu gauzak, ez preseski mundu zoriontsu batean, bai aldiz zorion bila. Jatorrizko titulua —La kontessa di ricotta— eta euskarazkoa ongi dagozkio, gaztelaniazkoa baino hobeto, narrazioaren gorpuzkerari.

Portzelana hauskorrezko edo gurin bigunezko protagonistak landu ditu nobelagileak, urrezko iraganeko baina urtzen ari zaion oraineko familia baten azken kumeak, hiru andre ameslari gainbeheraren altzoan, bakoitza bere erara: bata, gazteena, gure esku-guria, guztiz ezgai bizitza errealeko gauzei, ezta seme bitxiari ere, eskuz-eta eusteko, bere borondate ona gorabehera; bertze bat, bigarrena, bere gorputz eder, senar eta desiozko amatasunarekin maiteminduta, ez jakin zein sentimenduri eman pisu handiago une bakoitzean; eta ahizpa nagusia, ogibide homologatua duen bakarra, baina urrezko iragana berreskuratzeko obsesioak bizi duena. Hirurak, auzo-etxe bihurturiko euren jauregi zaharreko apartamentu banatan bizitzen, oso modu italiarrean.

Gazte literatura dela pentsa daiteke fabulatzeko moduagatik, baina guztiz helduentzako —oraindik ere haur begiak galdu ez dituzten helduentzako behintzat— deritzot nik fabula honi, gaien aldetik. Hain zuzen talka egite horrek, horren modan dagoen estilo eztiak —haur ipuin klasikoak gogorarazten dizkigun artifizioak— zer eta azken buruan gainbehera eta haren aurreko ezintasuna tratatzeko, ematen dio eleberriari, ene ustez, haur-begiekin batera ezinbertzeko eskarmentua duten helduentzako literatura izaera. Italo Calvinoren eleberri-fabulak izan ditu buruan Milena Agusek bere hau idazterakoan, sarreran bertan, goiburu gisa, aipu bereziaren bidez adieraztera eman duen bezala: gizon handikote eta ume bateko bikotearen begietan, ipurtargiak, hurbiletik, zomorro nazkagarriak dira, bai, baina politak halaz ere beren ipurdi argidunekin, euren argitan eskutik heldu eta aurrera egiteko modukoak.