« Duintasunez | Zendutakoak berbetan »
New York, New York / Gotzon Garate / Elkar, 1988
Muturrerainoko bidaia Beñat Sarasola / Berria, 2009-05-31
Gotzon Garatek 1988an argitaratu zuen New York, New York kronika liburuaren berrargitalpena ekarri berri digu Elkarrek, idazlearen heriotzaren lehenengo urteurrenaren atarian. Edizio berri honi Juanra Madariagak hitzaurre bat gehitu dio, eta Ainhoa Lendinezen esku egon da hizkuntza egokitzea. Madariagak kontatzen digu nola Garate udaldi askotan New Yorken bizi izan zen, apaiz lanak egitera joanda, eta bizipen horiek oinarritzat hartuta idatzitako liburua dela honakoa.
New Yorken ona eta txarra nahasten direla diosku Garatek, baina irakurleak, batez ere, txarra, gaizkia, aurkituko du bertan islaturik: gisa guztietako kriminalak, drogazaleak, mafiosoak, prostitutak… Egunkarietako ezbeharren kroniken tankerako testuak dira gehienak, hala eduki, nola luzera aldetik, eta izatez, AEBetako egunkarietan irakurritako albisteetatik abiatuta eraikia dago kontakizun bat baino gehiago. Nolanahi den, azpimarratu beharra dago Garatek literaturaren bidez prentsa horiko tonu puztu eta fazatik aldentzea lortzen duela. Izan ere, pasarte bakoitzeko protagonistak eta bertan kontatutako gertakariak literatur eskuz zirriborratzen ditu —kontu egin nola erabiltzen dituen dialogoak—, eta emaitza kazetaritza eta literaturaren arteko hibridoa da. Ezagun da idazleak zuen nobela beltzetarako zaletasuna —gogoan izan nobela beltzak euskaraz idazten aitzindarietakoa izan zela—, eta hala, kronika hauek nobela beltzetako pasarteak dirudite maiz, edo mikroipuin beltzak, nahiago baduzue. Ildo honetan, aipagarria da, orobat, kriminalaren ekintzak bere iraganean ulertzeko duen joera, esplikazio psikoanalitikoa-edo ematekoa, beti saiatzen dela hiltzaile edo dena delakoaren haurtzaroko balizko jazoera erabakigarriren bat bilatzen.
Garatek, bada, Rudolf Giuliani alkatearen aurreko New Yorken (irudiaren) erretratua egiten duela esan dezakegu. Hiri honen inguruan euskal literaturan idatzitako beste kronika liburua Harkaitz Canoren Piano gainean gosaltzen da, eta interesgarria litzateke egiaztatzea, azterketa imagologiko-konparatistiko bat eginez, bi liburuek zeinen era diferentean irudikatzen duten hiria —eta zeinen idazkera diferentea darabilten, halaber—. Hamabi urte geroago idatzitakoa da Canorena, eta ordurako Giulianik burutua zuen hiri garbiketa bortitza —Piano gainean gosaltzen-en horri buruzko aipamenak irakur ditzakegu—. Canorenean protagonista idazlea da, idazlea eta bere idazte prozesua, eta horrekin batera, artistak, musikariak eta abarrekoak; Garaterenean, protagonistak baztertuak eta kriminalak dira batik bat.
Kronika hauetan alderdi soziala zentrala denez gero, ezinbestean topatzen ditugu testuan idazlearen hainbat kontsiderazio etiko. Eta hor, apaizaren moral katolikoa azaltzen denean, behin baino gehiagotan muturra okertu dudala aitortu behar dut. Pertsona hitza erabili beharrean kristau hitza erabiltzearena kontu arina izan daiteke, baina badaude zenbait iritzi guztiz gogaikarriak egin zaizkidanak: “New Yorken jendeak badaki AIDS nondik datorren. Homosexualitatetik (sic), batik bat”. Halakoak, garaiaren ajeak irudituko zaizkie zenbaiti, droga eta hiesaren ondoriozko 80ko hamarkadako beldurren erakusgarri, baina tira, ezin ukatu gaur egun halako ikusmoldeek, niri bederen, eragiten didaten arbuioa.
Dena den, aski interesgarria da liburuak New Yorken errai sakonetaraino (Bronx, Harlem…) sartzeko eskaintzen digun aukera, gertu-gertutik, izen-abizenekin, film eta sail estatubatuarretan maiz ikusi ahal izan ditugun istorioak euskaraz irakurtzekoa.
Ttau eta biok
Joseba Esparza Gorraiz
Paloma Rodriguez-Miñambres
Zoriona, edo antzeko zerbait
Karmele Mitxelena
Asier Urkiza
Pleibak
Miren Amuriza
Nagore Fernandez
Euskaldun fededun
Pruden Gartzia
Jon Jimenez
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Ibon Egaña
Amok
Stefan Zweig
Paloma Rodriguez-Miñambres
Hetero
Uxue Alberdi
Mikel Asurmendi
Itzulpena-Traducción
Angel Erro
Anjel Lertxundi
Detaile xume bat
Adania Xibli
Amaia Alvarez Uria
Zebrak eta bideak
Nerea Loiola Pikaza
Paloma Rodriguez-Miñambres
Bar Gloria
Nerea Ibarzabal Salegi
Mikel Asurmendi
Euri gorriaren azpian
Asier Serrano
Jon Jimenez
Lurpeko ezkutuan idatziak
Fiodor Dostoievski
Asier Urkiza
Gailur ekaiztsuak
Emily Brontë
Aritz Galarraga