kritiken hemeroteka

8.496 kritika

« | »

Egunsentiaren esku izoztuak / Xabier Lete / Pamiela, 2008

Esku hutsik ordu kunplituan Beñat Sarasola / Berria, 2008-12-28

Xabier Leteren sorkuntza errotik gurutzatzen duen gaia da bizitza eta heriotzarena. Horren adibide, lehendabizi bururatzen zaizkigun Leteren kantak –demagun, “Izarren hautsa” eta “Xalbadorren heriotzean”– zuzenean daudela loturik gai horrekin. “Egunsentiaren esku izoztuak”, bada, gai-ildo horren adibide ezin hobea da, lehenengo poematik azkenekoraino, heriotzaren gaineko hausnarketa presente baitago. Atalen beraien banaketa linealki uler daiteke gainera: heriotzaren ataritik –“Udazkenekoak”– heriotzaren azkentzeraino –“Neguan izan zen”–.

Modu orokorrago batean, galeraren ideiaren presentziaz mintzo daiteke orobat —egin kontu des– atzizkiaren erabilera—; gaztetasunaren eta bizitzaren halabeharrezko galera. Galera horretan oroimena da geratzen den bakarra, ezerk ezin baitu saihestu biziaren patu tragikoa, ez ezagutzak ezta hausnarketak: “ez gaitu ezerk galeratik erredimitzen orain / bai baitakigu egun joanak ez direla itzuliko / eta ez dagoela gogoetarik, oroigarririk / gizona bere ezerezetik salba dezakeenik”. Ez da inor harrituko, hargatik, liburuak etsipenezko tonua duela badiot, eta berau ezarian irakurtzea komeni dela.

Obra honen iturrietako bat poetaren beraren ibilbide poetikoan topatu daitekeen gisara, beste iturri funtsezkoetakoa bere bizi esperientzian aurkitu daiteke. Formalista ortodoxoenentzat heresia bat da edozein literatur lan aztertzeko autorearen biografiaz baliatzea; alabaina, ekidinezina da liburu hau irakurri bitartean poetak azken urteetan bizitako hainbat gertakari gogoan izatea: Lourdes Iriondo emaztearen heriotza –liburua hari eskaini dio– eta Letek igarotako eritasun larria –bereziki presente “Vulnerant omnes” atalean–. Hala, neurri handi batean, ni-aren esperientzia horretatik idatzitako poema liburua da, hainbeste, ezen erreferentzia gertu gertukoenak –erietxea– topatzera iritsiko baita irakurlea. Ni indartsu horrek ematen digu, hain zuzen ere, Leteren poesia tradizioaren arrastoa: erromantizismoa, eta, zenbaitek esango luketen moduan, “esperientziaren poesia”. Charles Baudelairez geroztik mendebaldeko poesigintzaren erdigunean hiria, urbea kokatzen bada, hemen hiria helmuga utopiko gisa azaltzen da gehiago, ez da modernitateko hiri korronpitu hori, Leteren poesia ildoa erromantizismoarekin lotuagoa dagoen seinale –liburua C. D. Friedrich-en koadro batek biltzen du, ez alferrik–.

Arestian aipatu nitasun horretatik abiatuta, gizakia eta naturaren arteko harremana lantzen da poema gehienetan, sublimearen sentimenduaren bila, izpirituaren hunkitzean bila. Naturako motiboak oinarri hartuta, metafora literario klasikoak erabiltzen ditu maiz: “ekialdea-udaberria-eguna-argia / jaiotza, mendebaldea-negua-gaua-iluntasuna / heriotza”. Eta egia esan, poema eta lerro hunkigarri bat baino gehiagorekin egingo du topo irakurleak (“eta lokartuko naiz agian betirako / azken unean bakean neronekin / ororekin bakean”), beharrezko sosegu eta atentzioz irakurriz gero. Poema liburu luzea izaki, beti ez du lortzen, esango nuke, irakurlearen barnea bete-betean kolpekatzea, eta iruditu zait zenbait zatiren murrizketa ez litzaiokeela gaizki etorriko liburuari.

Obra argitaratu berritan eman ziguten Leteren adiskide Mikel Laboaren heriotzaren berri. Errealitateak Egunsentiaren esku izoztuak-i arrazoia eman izan balio bezala izan zen, heriotzak ez duela gupidarik, ezta handienekin ere: “horrela izan da handientzat, ttikientzat / denontzat horrela beti / hain izanik iragankorrak / zu, ni, hura eta denok batera azken ordua arte, / azkenean azkenak berdindu ditzan / gure demak, gure lehiak, / esku hutsik hiltzen gara ordu kunplituan”.

Azken kritikak

Zuzi iraxegia
Amaia Alvarez Uria

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

O.ten gaztaroa neurtitzetan
Arnaud Oihenart

Gorka Bereziartua Mitxelena

Ez-izan
Jon K. Sanchez

Aiora Sampedro

Pleibak
Miren Amuriza

Jon Jimenez

Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien

Asier Urkiza

Oroi garen oro
Beatriz Chivite

Nagore Fernandez

Jakintzaren arbola
Pio Baroja

Aritz Galarraga

Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi

Hasier Rekondo

Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga

Mikel Asurmendi

Baden Verboten
Iker Aranberri

Paloma Rodriguez-Miñambres

Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi

Mikel Asurmendi

Dolu-egunerokoa
Roland Barthes

Asier Urkiza

Guardasol gorria
Lutxo Egia

Nagore Fernandez

Zero
Aitor Zuberogoitia

Jon Jimenez

Artxiboa

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

2024(e)ko ekaina

Hedabideak