« Nazio kontzeptuaren bidegurutzean | Gorriak entzun eta irakurtzen »
Mandatariaren gerra / Jose Inazio Basterretxea / Elkar, 2008
Fikzio usaina Ion Olano / Gara, 2008-07-05
Hiru data hauen artean (1938, 1958, 2008) kokatua dago Mandatariaren gerra liburua. Izenburua irakurrita, aise pentsa lezake batek gerraren gainekoa dela. Eta izan, hala da. Liburuak 36ko gerra du oinarri, kontakizunean guduetarako lekurik egon ez dagoen arren. 1938an, I.M izenez ezagutu dugun mandatariak Pirinioetara joateko agindua jaso du, Bielsa herrira, zehazki. Bertan, Antonio Beltran el Esquinazau komandante errepublikarrarekin bildu beharko du, eta erretiratzeko orduan indarretxe estrategiko bat leher ez dezaten eskatu, Elkartasun Elektriko Nazionalaren aginduz. Indarretxea ez suntsitzeko argudioa: 5 milioi pezeta maleta batean sartuta.
Hogei urte geroago, gerrako iheslarien eskariz gertakari horiek ikertu ondoren, Alberto Miguel Cardenas Foix kazetariak erreportaje sorta idatziko du Parisen, eta Mexikoko “El Excelsior” kazetan argitara eman 1958an. Fikziozko erreportaje sorta hori da, 11 ataletan banatua, 2008an Jose Inazio Basterretxea Polok (Galdakao, 1959) nobela labur gisa VII. Augustin Zubikarai sarira aurkeztu duen lana, baita saria jaso duena ere. Gerrako pertsonaien artean, ez-ohiko protagonista hautatu du Basterretxeak: frontera usain txarreko aginduak daramatzan mandatari misteriotsua. Gertakari historikoetatik edan du literatur fikzioa idatzi eta kazetaritza lan gisa aurkezteko. Izan ere, nobelan kontatzen diren Bielsako gertakariak, eta oro har gerra-garaiko informazioak, hain dira ilunak, ezen kazetariak behar izaten baitu irudimenaren laguntza pieza solteak osatuko baditu. Sinesgarritasuna, ordea, kontuan hartzeko ezaugarria da literaturan nahiz kazetaritzan, biak ala biak fikzio diren neurrian.
Ez naiz ni izango idatzizko bi diziplina hauek, literatura eta kazetaritza, kontrajarriak edo erabat desberdinak direla esango duena. Etengabe elkar elikatzen dutela esatea ere ez da gauza berria. Basterretxeak kazetaritzaz jantzi du kontakizun literarioa, edo, nahiago bada, alderantziz. Esango nuke, baina, jantzia handiegia zela (edo, nahiago bada, txikiegia), alegia, testuari ez zaiola jantzi egokia jarri. Kontakizunak badu aski interes, irakurketak bizkor eta erraz egiten du aurrera. Kontatzeko era, ordea, trabagarria iruditu zait. Besteak beste, itun fikzionala (idazlearen eta irakurlearen artekoa, fikzioan gaudela gogorarazten diguna) bi aldiz planteatzea eskatzen diolako irakurleari: batetik, sinetsi behar du horrela izan zirela 1938ko gertakariak, eta bestetik sinetsi behar du horrela kontatu zirela 1958an. Jauzi bikoitz horrek istorioari kalte egiten diolakoan nago. Bereziki, ez direlako zaindu kontakizuna sinesgarri egin zezaketen elementuak.
Liburuko erreportajeetan ez da erabili datuetan eta esanetan oinarritutako ohiko kazetaritza idazkera eta, horren ordez, usteek eta irudimenak elikatutako idazkera literarioa hautatu du Cardenas Foix kazetariak. Espekulazio sinesgarriak egitea omen da asmoa, baina zeregin horretan ez dute larregi laguntzen elkarrizketek, metaforek, balorazio etengabeek, adjektiboen erabilera gehiegizkoak. Ene gusturako, erreportajeei fikzio usain nabarmenegia darie. Bestalde, gertakizunak berak idazkeraren bizkortasuna justifikatzen duen arren, gauzak azkarregi kontatu direla iruditu zait: I.M mandatariak Bielsara egindako bide korapilatsua, El Esquinazau-rekin izandako enkontrua, Paul mugalariarekin izandako maitasun afera eta Pirinioetatik aldentzea. Horrek guztiak idazkera pausatuagoa eskatzen zuela uste dut, eta agian erreportajeen jantzirik gabe lasaiago ibiliko zela kontakizuna.
Kontra
Ane Zubeldia Magriñá
Irati Majuelo
Denbora galduaren bila / Swann-enetik
Marcel Proust
Aritz Galarraga
Iraileko zazpi egun
Eneko Azedo
Aiora Sampedro
Iragan atergabea
Julen Belamuno
Mikel Asurmendi
Anatomia bertikalak
Lierni Azkargorta
Ainhoa Aldazabal Gallastegui
Lurrez estali
Ximun Fuchs
Jon Jimenez
Irakurketaren aldeko manifestua
Irene Vallejo
Mikel Asurmendi
Poesia guztia
Safo
Mikel Asurmendi
Josefa, neskame
Alaitz Melgar Agirre
Jon Jimenez
Oihaneko ipuinak
Horacio Quiroga
Jon Jimenez
Reset
Aitziber Etxeberria
Mikel Asurmendi
Baden verboten
Iker Aranberri
Jose Luis Padron
Gizaberetxoak gara
Mikel Urdangarin Irastorza
Jon Jimenez
Iragan atergabea
Julen Belamuno
Hasier Rekondo