susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Biotz-begietan | Biotz-begietan »

Biotz begietan / Xabier Lizardi / Verdes Atxirika, 1932

Biotz-begietan Olaburu / El Día, 1932-05-22

Au arratsalde goxoa eman deguna!

Batek ezkerrera nai, besteak eskuira nai; onek mendira, ark…

- Ai zak, -esaten dit batek, -goazeman guk biok nere etxera; antxe baitiat iri gogoko zaikan “opil goxo” bat. Goazen.

Adiskidearen idazmaian gaude aurrez-aur exeriak.

- To, ar-zak. Eta yaurti dit “opil goxori”: “Biotz-begietan”. Lizardi’ren gozotegikoa. Goxoa ere goxoa!

Mutur bata miaztu, bestetik kosk; emen ikutu, ortik ozkada… Ozkada bakoitzeko yardunalditxo bat, ezpañak milizkatuz… Au arratsalde goxoa!

- Ez al-dezute apaltzego asmorik, mutillak?

Bostetan exeri ta zortzirak ziran! Biotzak goxo pil-piletan baikenituan. Eta biotza ase danean, urdaiari yaramon gutxi…

Arto-ereite ta bei edo idi-gora-berak erabiltzeko baizik ez omen-da gauza gure euskera gaxoa. UUU… (na) MUUU (n) OOO!… Orra euskeraz mintza dezakegun guztia. Noski!

Bei-orroi edo idi-murrazak, beraz, “Xabiertxo’ren eriotza” edo “Biotzean min dut” olerkietan Lizardi’k damazkigunak? Sinesmenari oña sendo ezarririk itxaropen-egoak bide bere bekoki zuriaz maitasun? Eguzkiari musu emateraño yaikitzen ikusi nai ba-dezu gizona, irakurri aitaturiko olerkiok. Gizonak darabilzkean oldozpenik sakon, biotz-zarradarik barrenkienak ezin egoki-goxoago agertu.

Baña adimena sakona ta biotza sendoa bezin erne-oarlea du begia. Ikus “Aldakeri”:

iñoiz ikusi dezute tximirritarik,
iltzeko yausitakoan,
xomorroek yana nola dagoan
azkenak egin eziñik?

Eta buru sakon, biotzondoari zegokion bezelakoxe irudimen aberats-bizia. Orra “Bizia lo”:

Bide-ertzean, ez marrubi
ez belar gizenik.
Ota-lorea, bakanka,
goiztxo karraxika,
Udaberriari deika.
Or pago bat, lerden aski,
igazko apaingarriak
(gaur orbel gorriak)
oso yaregin nai ezik,
nola baituten oi
Neskazar ezin-etsiak.

Edo “Sagar-lore”:

Sagasti berri, sagasti zuri,
inguma-atsegintokia iduri,
elurte arian geldia!

Bai, berak egarri bezelakoxea du Lizardi’k euskera: “yakite-egoek igoa; noranainoka; soina zaar; berri gogoa; azal orizta, muin betirakoa”.

Agertu zaigu eusko-larretik eztia, basotik euskal-mamia atera bear zuan Olerkaria.

Bagenekin guk euskera oldozkairik sakon, goitinak erabiltzeko ere mintzo oro beste ba-zana. Zenbaitek beste mintzo oiek bezela zerabillean euskaldunik ez genduan ezagutzen, ordea. Eta ezagutu degu. Yarrailleak izango dituala nik uste.

Geienok atzera utzita batzuek aurreregi gabe oro bide zabalez edo mendi-magala zear-mearka bear genukela? Mendi-magaltxoan oztopo zabuka gabiltzanoi ere uda-bero auekin mendi gallureko aize gozoak gaizki al-zaizkigu ba? Ez olakorik.

Len lañoz estalia genduan mendi-gallurra orain agertzean, ba-dirudi urreragotu
egin zaigula.

Nork daki magaltxoraño ekarriko badigute ere!

Biyoatzu, Lizardi, barrentxoan ibilli bear-ta ere goi-zale geranon zorion-agurra.