kritiken hemeroteka

8.518 kritika

« | »

Pongoren ametsa / Jose Maria Arguedas (Jose Manuel Bujanda) / Pamiela, 1991

Arguedasen ametskaiztoa Juanjo Olasagarre / Argia, 1992-03-29

Aisa litzateke paralelismoak egitea. “Bazterreko kulturak” eta euskaldunok badakigu jakin asko horretaz. Baina hala ere ekidin egin behar da nahiz liburua leitu ondoren analisiak berez sortu. Jose Maria Larreak liburuari egindako hitzaurre esanguratsuan bi kulturen borrokaren paradigma gisa agertzen da Jose Maria Arguedas idazle peruarra. Arrazaz zuria izanik zoriaren gurariz ketxuar jendearen artean hazi zen hamalau urte arte, ketxua besterik ez zekiela hiritartu zen arte. Ikertzaileen ikuspuntuari ekidinez, ketxua zen Arguedas, ketxuak idatzi zituen gazteleraz haurtzaroan bizi izandako mundua eta mundu bera horren suntsidura isladatuz, bere haitan bi kulturetako partaidea izateak sortzen zion gatazkak bere buruaz beste egitera eraman zuen arte. Paralelismoak berriro? Izan ere gazteleraz gain idatzi zuen Jose Maria Arguedasek ketxuaz eta liburu hau da horietako adibide bat. “Pongoren Ametsa” ez da liburu bateratu bat, ez duela nobela edo osotoro pentsatutako poema liburu baten orokortasuna gordetzen alegia, ez, poema, kantu eta ipuin batez osaturiko liburua da ordea, hala ere gaiak ematen dio liburuari osotasuna: ketxuar jendea eta beren suntsiduraren aurrean sortu jarrera.

Tupac Amaru-ri egindako ereserkia non gorrotoaren legeak sortzen duen esperantza, ausartu beharrean gara, gure herria, gure lurra zinez gurea izan arte, exilioa hirira jeitsi beharra, kondor ikuskera hegatiarra lurra kantatuz, gizonaren neurriko kosmogonia sortuz, borroka beharra, pongoren ametsa (pongok etxe handiko morroia esan nahi du), zeinetan amaiera harrigarri batez erakusten baita garaitzak hutsalak direla, gazteleradun kulturan izena jarriz errealitateak atzipez daitezkeela uste duteneko doktoreei deia eta liburu guztian zehar kultura nagusiarekiko kritika zorrotza ketxuar jendearen bizitzari kontrajarriz.

Borroka literatura edo lekukotasunarena. Ez da hau liburu handi bat, ez da obra borobil bat, poema xume, ereserki eta ipuin batez osatutako liburua da, baina gaur unifomlitatearen kultura honetan indio zuri batek bere oinazearen garrasia oihukatzen du, eskua daukana kantatuz, gogoratuz irabazleak suntsitu zuten bilketa xumea eginez.

Luma bat aidean. Egun 92 honetan zeinean saldu nahi duten Mendebaldeko kulturaren nagusigoa, Expos eta mespos jantzirik, kultura topaketa deituz suntsidurari, inperioaren fastotara itzuli nahi dutelarik, suntsidura benetazkoa dela erakusten den luma aidean da liburu hau, “kultura topaketa” tupust egitea izan zela ketxuarrentzat bederen.

Azken kritikak

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Iragan atergabea
Julen Belamuno

Asier Urkiza

Paziente isila
Alex Michaelides

Nagore Fernandez

Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa

Aritz Galarraga

Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola

Mikel Asurmendi

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Jon Jimenez

Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz

Amaia Alvarez Uria

Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien

Aitor Francos

Urrats galduen hotsa
Luis Garde

Jose Luis Padron

Simulakro bat
Leire Ugadi

Ibon Egaña

Bigarren sexua
Simone de Beauvoir

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak