susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« Josu Landaren itzalak | Zurubi luzea »

Aise eman zenidan eskua / Anjel Lertxundi / Erein, 1980

Xabier Letek aise ematen dio jaboi A. Lertxundiri Mikel Hernandez Abaitua / Argia, 1980-11-23

A. Lertxundiren “Aise eman zenidan eskua” bezalako liburu bat (azkena bere produkzioan) irakurriz gero sortzen zaizun lehenengo desioa da kritika objetiboa momento bat uztea eta amorruari, amorru biziari, lekua ematea.

Baina hori gertatu ondoren eta kasualitate txarra, MUGA aldizkariaren 8. zenbakian agertzen den liburu horren erreseina, X. Leteren eskutik, irakurtzen baduzu, orduan ezin aguantatzekoa da barne muinetan ematen duzun goragalea, sentitzen duzun biszeralismoa. Eta badakizu holako gauza batekin ezin dela kritika bat egin. Eta normalean ez zenuke egingo baina noizpait atera behar dira besteak airera gure arlo lokartu honetan; eta pertsona prestuek barka dezatela.

Nola, azken finean, idazki honetan kritikatzen duguna ez den bakarrik liburua, baizik eta X. Leteren artikuloa ere, has gaitezen edozeinekin, MUGAn agertzen den Leteren perlekin esate baterako.

Leteren kritika liburuaren oso apologia goratzailea da, hizkera pretenzioso eta horterismoan erortzen den batekin egina gainera. Aurki daitezkeen perlak eta diamanteak benetan izugarriak direla, baina horregatik, eta Lete hain jarrera apologetikoan ezarrita, ez dakizu horrela egin duen A. Lertxundiren laguna delako ala euskaraz gutxi irakurtzen denez gero jendea irakurtzera bultzatzeko. Idazteko bere manera hori (idazkera hori) mitifikatzaile eta mistifikatzaile gertatzen da, ez baitatoz batere ados idatzitakoa eta egindako goraipatze desneurrikoa (irakur ezazue “Ongiro” ipuia adibidez eta ikus gero Leteren hitzak: “el intenso clima de desenfado erótico en Ongiro), baina DIVOari zor izaten zaion fedearekin publikoak irakurtzen badu, seguro gaude Letek bere helburua (euskaraz irakurtzera publikoa bultzatzea, hain zuzen) lortuko duela, bere jomuga hori baldin bada noski, ez baikaude oso seguru. Horrela balitz ezin dugu onartu ere, zeren gure literato kaxkarrak ontzat hartzea idazle gutxi dugulako ez baita gauza prestua.

Esate baterako hona hemen lehenengo zita. Hasieran ondo hasten da:

“Pero así las cosas, y una vez que todo un cumulo de nuevos problemas había emergido en la movelística de Txillardegi, la narrativa euskérica parecía abocada a finales de la década de los sesenta, a recrear un cierto clima político-social-existencial, sin excesivas perspectivas de que en la misma pudiera introducirse lo que después ha podido calificarse como cotidianeidad poética…”

Honaino oso ondo baina kontuz, orain hasten baita ihauteria:

“( …) o para ser más precisos, una poética desenfadada y audaz de lo cotidiano entendido como polivalente campo colisivo de lo subjetivo en relación con lo objetivo, del “yo” reflexivo enfrentado al código opaco de lo habitual existente en sus formas cristalizadas.” (azpimarratu guztia gurea da).

Zinez, berez hitzegiten du horrek; ez du komentariorik behar.

Artikulo hasieran jartzen genuen gure “barka mesedez” artikuloaren grina nerbiosoa zela eta, baina uste dugu Leteren artikuloa, aitzakirik gabe, askozaz ere ez-objetiboago gertatzen dela; ondo ulertu zentzua: “objetibo” izatea, adarretatik joatea edota joan den mendeko kritika literarioa egitearen kontrakoa da. “Para ser más precisos” esaten du Letek, eta nik desafio egiten diot “preciso”ago den hori explikatzeko, texto literarioan oinarrituz noski, “preciso”ago izan nahi duen hori esoterikoagoa bihurtzen baita.

Dirudienez holakoak lehen ere egin ditu eta ez ginen batere gogoratzen, zeren adibidez pixkat aurrerago esaten baitu: “Recuerdo haber escrito en su momento que “Goikokale” respondía a una imperativa necesidad de recherche”. Baina Prousten benetako recherchea eta Lertxundiren “Goiko kale” liburua irakurri ondoren seguraski bururatzen zaizuen azken hitza “recherche” dela, batez ere Proust ez indignatzeko eta gero ere Lertxundi ez lotsatzeko. Zeren ez, izan gaitezen sintzeroak eta ez txobinistak, “Goiko kale” ez da “una imperativa necesidad de recherche”, baizik eta idazle gazte baten saio txiki bat.

Artikuloan zehar goazelarik beste perla batzuk aurki ditzakegu: “resulta, además, un libro absolutamente sorpresivo por la profunda intensidad con que cada tema es tratado.” Benetan gure harridurak ez duela mugarik ezagutzen, zeren nola izan daiteke intensoa ipui gehienek ez badute intenso izateko denborarik? Bat ezik ezbaitira pasatzen bi orrietatik (eta ez prezisamentean oso letra txikian). Honengatik direla hain intensoak? Ez, “Ajea du Lertxundik” eta orduan badakizue zer egin intenso izateko: nagikeriak jota egon.

Badago gehiago, oraindik:

“Desde el intenso clima de desenfado erótico en Ongiro, hasta la recreación sarcástica de posibles episodios periodístico-profesionales en Harto sentipenez, todo el libro de Lertxundi es una sucesión de fulguraciones que en ningun momento decae”.

Liburuan zehar fulgurazio horiek ez dira erortzen noski; lurrean dagoena ezin erori.

“En otros relatos… lo levemente entrevisto como motivo resulta precisamente el soporte preciso…” jarraitzen du. “Lo levemente entrevisto”, hori da liburua, liburu osoa, hain da urria eta exkaxa, hain da landu gabea (ez hori bakarrik, liburu ttipi hau bukatzeko bere lehenengo liburutik bi ipui hartu behar izan ditu, ez ahaztu gero liburuak ehun orrialde baino gehiago ez duela).

Harritzekoa da gero ERE aldizkariaren 44. zenbakian, autoreari egiten dioten elkarrizketa batetan, liburu hau azken hamar urteetan idatzi duela, irakurtzen badugu. Orduan bai benetan dela gure egoera nigar egitekoa, gure autore kontsagratuak soilik holako gauzak egiteko kapaz baldin badira.

Denontzako mingarria bada ere, esan dezagun denon onerako beti ixiltzen duguna; eta oraingoan berdin: A. Lertxundiren azken liburua printzipiante batena bezalako erditzea eta pobretasuna da. Menestere hauetan hain zaharra izanda ere, textuinguru literario sufiziente bat eraikitzeko kapaz ez delako; ia inoiz bi orrietatik pasatzeko kapaz ez delako; hamar urtetan ehun orrialde baino gehiago idazteko gai ez delako eta lotsagarriena, bere liburua osatzeko (hain zen gutxi idatzitakoa), adoleszentzia literarioko ipuiak (“Hunik arrats artean” liburukoak hain zuzen) ezin bestean hartu behar izan dituelako. Oh Euzkadi! Quo Vadis? Oh Euzkadi! Quosque tandem abutere patientia nostra?

Oharra

Badakit X. Leteren ohitura, idatzitako zerbait gustatzen ez zaionean zein den, konprobatuta baitaukat: aldizkarikoei bere harpidetza kenduko diela esatea (eta eskutitzea), orain dela gutxi ANAITASUNAkoei egin zien bezala. Baina ARGIAkoak, gaixuak, ez daude holako gauzetarako (ANAITASUNAkoak ere ez noski) eta horregatik norbait garbitzekotan ni izan nadila eskatuko nioke.