« Agirreren biografia | Gizartea aurka »
Maltako belatza / Dashiell Hammett (Xabier Olarra) / Igela, 1997
Beltzez esmaltatutako literatura Mikel Aldalur / Euskaldunon Egunkaria, 1997-10-25
Raymond Chandler-ekin batera eleberri beltzaren aitzindari eta maisua den Dashiell Hammett euskaraz irakurtzeko hirugarren aukera eskaini berria digu Igelak eta, zinemak hain ezaguna egin duen Maltako belatza eleberria aukeratu du argitaletxe nafarrak.
Irakurleari, ez zaio damutuko eskaintzari erantzun izana. Lehenago Gizon argala eta Uzta gorria eleberrietan bezala —Koro Navarro eta Xabier Olarra itzultzaile, hurrenez hurren—, Hammetten idazkerari darion bizitasunak eta abiadurak lotuko du irakurlea, eleberriaren hasieratik amaieraraino kateatuz. Abiadura eta bizitasunari, gainera, Hammetten estiloa lotzen zaio, ironia beti lagun duela eta, honek guztiak, kontatzen diren gertaerek biltzen duten misterioarekin batera, gustura irakurtzen den liburu bihurtzen dute Maltako belatza.
Hammetten idazkera, elkarrizketaz eta prosa laburzalez betea, zinematografikoa da zeharo. Hammetten irakurlea berehalakoan ohartzen da aurrean duen testua zinemara eramateko egokia dela. Maltako belatza hau, esaterako, zinemak egin du gehienbat ezagun. 1931. urtean R. del Ruth izan zen Hammetten liburua lehen aldiz zeluloidera eraman zuena. Alta, izan da besterik ere. Honela, Hammetten eleberrian oin hartuta zuzendu zuen John Huston estatubatuarrak bere lehen filma, 1941. urtean, Humphrey Bogart antzezle nagusi zuela eta film haren arrakastak zabaldu zuen Estatu Batuetan hain hedatua zegoen Hammetten sona munduan barrena. Honen Kristalezko giltza eleberriak ere ezagutu zituen F. Tuttle (1935) eta S. Heisler zuzendarien zinemarako egokitzapenak.
Ez da harritzekoa. Izan ere, zerbait nabarmendu behar baldin bada Hammetten idazkeratik, estilo eta erritmo zinematografikoa da, lehen esan bezala. Maltako belatza honen adibide garbia da. Hammettek ez digu lekuen eta giroen deskripzio luze eta poetikorik egiten. Elkarrizketak dira nagusi eta deskripziorik baldin badago, ohiki, pertsonaiaren bat aurkezteko izan ohi da. Gainerakoan, irakurketa erraza da, hilketak argitzea eta hariaren mataza askatzea eskatzen duena orrialdez orrialde.
Samuel Spade detektibea da liburuko pertsonaia nagusia. Pertsonaia diogu, protagonista nagusia beltzez esmaltaturiko urrezko txoria baita: Maltako belatza. Hura eskuratu nahiak eragindako heriotzak, belatzaren nondik-norakoak eta haren inguruan aztertu beharreko guztiak korapilatu egiten zaizkio hasieran Spade detektibeari eta korapiloa askatzea irakurlearen lan bihurtzen da. Ordaina, ordea, merkea bezain atsegina da. Eleberriaren orrialdeetan barrena Spaderen ibilerak jarraitzea, alegia. Eta hori, berriro diogu, erraz egiten da.
Itzultzailearen lanak ere izango du honetan zer ikusirik, noski. Hammetten Uzta gorria itzuli zuenean, “estilo aldetik oso egokia da itzultzeko eta euskaraz asko irakurri ez duenarentzat ere aski erraza egiten da irakurtzeko” zioen Xabier Olarra itzultzaileak. Maltako belatza hizpide hartuta ere, gauza bera esan daiteke. Hots, irakurterraza dela.
Eleberri beltzaren zalea denak ez du aitzakiarik Hammetten klasiko honi heldu eta Spade detektibearekin batera Maltako belatzaren bila hasteko.
Airemortuak
Gorka Salces Alcalde
Maddi Galdos Areta
Mundu zitalaren kontra
Lizar Begoña
Asier Urkiza
Izotz ura
Lide Hernando Muñoz
Nagore Fernandez
Airemortuak
Gorka Salces Alcalde
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ulu egiteko bolondres bila
Harkaitz Cano
Mikel Asurmendi
Mesfida zaitez
Bea Salaberri
Irati Majuelo
Transgresioa irakasgai
Bell Hooks
Bestiak Liburutegia
Manttalingo alaba
Mikel Etxaburu
Paloma Rodriguez-Miñambres
Airemortuak
Gorka Salces Alcalde
Asier Urkiza
Haragizko mamuak
Karmele Mitxelena
Nagore Fernandez
Zoriontasunaren defentsan
Epikuro
Aritz Galarraga
Zeru-lurren liburua
Jon Gerediaga
Aitor Francos
Ez naiz ondo akordatzen
Karlos Linazasoro
Sara Cabrera
Gizon barregarriak
Joxean Agirre
Sara Cabrera