susa | literatur emailuak | literaturaren zubitegia | euskarari ekarriak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | ipuina.eus | ganbila.eus

« Gure klasiko handi bat | Bluitasuna »

Otto Pette / Anjel Lertxundi / Alberdania, 1994

Anjel Lertxundiren trepetak Amaia Iturbide / Euskaldunon Egunkaria, 1995-05-14

Bi kreatzaile erraldoik elkarrekin topo egin dute aro berean: Erdi Aroan. Bata poeta da, nobela historikoaren estetika zale, bere izena Juan Mari Lekuona da eta bere lana “Mimodramak eta ikonoak”; bestea nobelagilea dugu, Yon Etxaideren hizkera ereduaren jarraitzaile eta “Otto Pette” (Alberdania, 1994) eleberri sonatuaren egile. Biek Erdi Aroa bezalako garai mozorrotu eta maskurtua aukeratu dute bizitzaren borroka fierra hitzetan eta adierazmoldetan estanpatzeko, gizakiaren barru konplexua azaltzeko: iluna eta argia. Eta biak atezuan egongo dira suaren inguruan, eta suak haragitutako irudi eta irudipen indartsu eta iheskorrak ispilutzat izango dituzte.

“Hamaseigarrenean aidanez” eleberri errealista argitaratu zuenetik hizkuntza errazetik aldentzen saiatu da Anjel Lertxundi, hizkuntza estandarrari erregistro dialektalak gaineratzen, bere buruari gero eta erronka aldapatsuagoak eskatuz Lizardiren ametsa kunplitzekotan. Eta besteen usteak uste, hizkuntzaren mugez esperimentatu ondoren euskararen noranahikoa gauzatu du. Izan ere, euskarari begira maisulana da “Otto Pette”. Hitz saio eta jarioaren zaluak eta askeak harritzen dute, sintaxiaren harat-honatek eta zeharbideek bezalaxe. Hiztegiak oinarrizkoan gelditu zaleak lozorrotik aterako ditu deblauki. Hizkuntza asmatzen du Anjel Lertxundik. Gaiari dagokionez, egileak modernitateaz dituen kezken gainean eraikia da. Luis Landeroren “Juegos de la edad tardía” Cervantesen “El Quijote-k” iradokia den bezala, “Otto Pette” idazteko Stendhal-en “Le Rouge et le Noir-etik” eutsi ziola asmoari entzun genion behin hitzaldi batean eta, baita ere, gizakiaren barru konplexua erretratatu nahi zuela. Hauxe da, hain zuzen ere, “Otto Pette-ren” gai nagusia. Sinesgarritasunaren legearen izenean, protagonista ez da heroea, ezta antiheroea ere, bietatik du zerbait, bataz bestekoan. Otto Pette borreroa anbiguoa da, oihanaren antzaldaketen kumea, bere bizitza pertsonalean eztitsua baina torturatzaile ariketetan ozpinik kiratsena dario. Beste pertsonaiak ere aldarte mudantzek, gibelasmoek eta mamu itxurek hartuta elkarren ehizan dabiltza elkar xaxatuz eta setiatuz elezahar eta alegiazko eszenatoki antzerkitu honetan zehar, non jolasa joku maltzur eta heriotza bihurtzen den eta bidea isil-ibilgo eta ataka gaitz. Itzala destolestatzen den bezala destolestatzen du Anjel Lertxundik gizakia, eta ispiluaren bi aldeak arakatu: deabruaren aingerukeria eta aingeruaren deabrukeria. Denok hein batean zein bestean eta egoeren arabera izan gaitezke borrero edo biktima arrotz.

Gizakiaren anbiguitatearekin batera zalantzaren gaia hartzen du modernitateak. Otto Pette, beste pertsonaia batzuen antzera, bere barne langa eta morroiloz korapilatsuan ibiltzen da aitzaki-maitzaki, zeri atxiki eta nondik abiatu ezjakin kiskalgarrian. Nobelaren giroa ere esamesen eta irudikerien artekoa da.

Bestaldetik, eleberri mardul honen aurrean bi galdera sor dakizkiguke: lehena, zaila al da “Otto Pette”? Erantzuna ere gatxa da, egoera linguistiko ez normalizatu batean baitago oraingoz ere tamalez euskara. Neure aldetik, egileak, Joxe Austin Arrietak eta beste askok bezalaxe, hizkuntza goratzeko egin dituen ahaleginei txalogarri deritzet. Bigarrena, gaurkotasunik al du? Erdi Aroan girotua egonagatik ere, gaia gaurkoa ezezik unibertsala ere bada. Literatura artifizioa eta hizkuntza abentura dela uste dutenentzat nobela paregabea “Otto Pette”.