Sistema periodikoa / Primo Levi / Alberdania, 1999

Mendea laburbilduz Felipe Juaristi / El Diario Vasco, 1999-12-31

Aitortu beharra dago. Juan Garziak dena ongi egiten du: idazle bikaina dugu (bi caña, kastizoak dioen modura). Nahiz eta batzuei halako “kanpo-eder, barren-huts” iruditu, nik bestelako iritzia dut, oso prosa ederraren jabe da. Bertsotan ez da batere kaskarra; bertso-paperetan oso trebea, inor bainoago gainera. Eta itzultzaile aparta. Sena baitu, sena. Zerbait egiten ote du gaizki Juan Garziak? Nik, egia esan, ez dakit.

Aspaldi irakurri behar nuen liburua da Primo Leviren Sistema Periodikoa. Gazteleraz irakurria nuelako, behin baino gehiagotan gainera, halako ezintasuna aurkitzen nuen liburuarekin hasteko orduan. Ez dakit zergatik, buruan oso berria nuelako edo. Gaixoaldi bati esker bukatu dut liburua. (Zenbat zor dion literaturak gaixotasunari! Irakurtzeko astia ematen du, pentsatzeko ere bai.) Oso itzulpen ona iruditu zait. Hori esanda, Juan Garziarekin kunplitu dudala uste dut. Primo Levirekin oraindik ez.

Asko eta luze hitz egin da Primo Leviri buruz. Alderdi bat baino gehiagotik gainera. Judutarra, bera; Auschwitzen egona; heriotz-zelaitik bizirik atera zen handik eta horrek, burdina goria balitz bezala, markatu zion bizitza. Kimikaria izan zen, kimika, zientzia baino gehiago, esperantza zen garaian, mundu hobearen esperantza, noski. Baina, joan zaigun XX mendearen ironia dela uste dut, mundu hobearen esperantzarako ziren gaiak mundu are txarragoaren mesedetan enplegatu zituztela, eta hala gaude, gauden moduan. Sistema Periodikoa ez da testu-bilduma soilik. Niretzat mendearen laburpena da, haren argi-ilunak ditu. Esperientzia latz baten ondorioz idatzia, esperientzia haren zantzuak ageri dira nonahi, etsiak gehienetan. Badute, hala ere, esperantza izpirik, hemendik aurrera geuk ere beharko duguna.