susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Prekuelak eta trinkotasuna | Sua falta zaigunean »

Ihes betea / Anjel Lertxundi / Alberdania, 2006

J baten kulpaz Aritz Galarraga / Gara, 2007-03-31

Zer egingo zenukete, egun batetik bestera, orain artean izan zareten hori ez zaretela jakingo bazenute? Zer, kolpetik, orain artean izan duzuen identitatea benetakoa ez dela jakingo bazenute? Are gehiago, nerabe hitlerzale “eredugarri” izatetik judu izatera pasatuko bazinete? Ezkutatu? Urrun, oso urrun, alde, ospa egin? Buruaz beste? Baina ihes azken batean, ezta? Werner Lindemann-ek (benetan Werner Lindemann ote?), Anjel Lertxundiren azken nobelako pertsonaia nagusiak, zalantzarik ez du: “Ihes egin. Ihesean bizi. Ihesa bakarrik nuen zilegi”. Izan ere, “mundua salbatu behar zuen goi-gizaki izatetik gorotza izatera pasatu nintzen pentsa litekeen unerik laburrenean eta J baten kulpaz”.

Alemania naziaren garaira, Bigarren Mundu Gerraren atarira eraman gaitu idazle oriotarrak Ihes betea azken narrazio lanean. Distantzia hartzea aukeratu du gertuko zaion gaia lantzeko: identitatearena, hain zuzen. Kapitain frakasa (1991) edota Otto Pette (1994) nobeletan gertatzen zenaren antzera, hemen ere identitatearen arazoa azaleratzen baita besteren gainetik eta protagonista gaztearengan islatzen: nazi, judu, iheslari eta erresistentziako kide, Werner lehenik, Ernst gero, René Bourgeois txantxetan. “Zerbitzariaren atzean ispilu handi bat zegoen. Arretaz aztertu nuen neure burua. Nekatu itxurak zaharrago egiten ninduen, baina ni nintzen. Nor nintzen, ordea, ni?, hori zen ispiluak berdinduko ez zidan koska”.

Imajina dezakegu anabasa: sistema totalitario oso bat atzetik duen gaztea, biluzik geratzen da, erabat biluzik, judua dela jakin bezain pronto. Noiz eta identitatea eraikitzen ari den garaian, nerabezaroan. Ordura arte egindako basakeria guztiak beraz, bere aurka itzuliko dira, pixkanaka, judutartasunaren kontzientzia hartzen duen neurrian. Eta, aukera bakar, ihesari ematen zaio: suzko Alemaniatik Italiara egingo du, Frantziara gero. Hiru zati baititu nobelak, hiru herrialdeoi lotutakoak: lehenean, Werner hitlerzale nerabeak Alemanian egindakoak dira kontagai. Ihesaren lehen geltokia etorriko da ondoren, Trieste. Bertan, zera aitortuko digu: “bi pertsona xume, horra aurrera egiteko euskarri bakarrak”. Paris, Marseilla eta Hendaia, ihesaren testigantzak eskaintzen dizkigun azken geltokiak.

Egia aitortze aldera, esan beharra dago Lertxundiren nobelak bete-betean harrapatzen duela irakurlea: Alemania naziaren birsortze bikainarekin, bai eta ondorengo ihesarekin, barne bidaia ere baden ihes kitzikagarriarekin. Izango da gaiaren aukeraketa eta tratamenduagatik. Izango da erritmo biziko idazkeraren erabileragatik. Kontua da Lertxundiren azken nobelaren irakurtzeak ez duela inor hotz utziko. Eta identitatearen gaia aipatu dugu lehentxeago, baina motz geratuko ginateke hor geratuko bagina: memoria, biziraupena, sufrimendua, jazarpena (eta ez politikoa), esaten dena, esaten ez dena… hamaika lirateke bertan ukitzen direnak. Eta motz geratuko ginateke Ihes beteari irakurketa bakarra eskainiko bagenio.

Ipuingintzaz diote, baina euskarazko nobelagintzak ere txanpa gozoa bizi duela esatea ez legoke sobera. Iazko uztak bederen, hori pentsatzeko bidean jartzen gaitu: Iturralderen Hyde Park-eko hizlaria, Epaltzaren Mailuaren odola eta, zalantzarik gabe, baita Anjel Lertxundiren Ihes betea ere, horren adibide. Hirurak ere lan erabat ezberdinak, baina hirurak ere nobela mardul txukun baino txukunagoak. Aurtengoak antzeko zerbait emango balu, irakurle hau gustura eta harro, zergatik ez.