kritiken hemeroteka

8.522 kritika

« | »

Poema argitaragabeak / Bitoriano Gandiaga / Arantzazu / Elkar / Labayru, 2005

Ume galdua Iñigo Roque / Gara, 2006-05-20

Bitoriano Gandiagaren Poema argitaragabeak esku artean hartzean, irakurleak izan ditzake zenbait aurreiritzi. Poetek ez dituzte apailatzen hil ondoko poemen edizioak. Itxaro Bordak, esaterako, aspaldi ez dela galdatu zuen bere orri guztiak suari emateko. Orobat, norberaren aldartea goibeldu egiten da, inoiz aditzerik izan badu nola galdu ziren halako idazleren paperak, familiaren isilean ostuak, eta nola, denboragarrenean, urliak atera zituen agerira jaiotzaren edo heriotzaren urteurreneko diru-laguntzen karietara. Oraingoan bestela gertatu da. Izan ere, Joxe Azurmendik Adioren hitzaurrean gaztigatzen zuenez, Gandiagak ez zuen aintzat hartzen bere idazle-lana, eta, jakina denez, argitaratzea beti neke izan zuen. Ahotsik behartu gabe, kasurako, komentura aldiro liburuak bidaltzen zizkioten Ereinen arduradunekin zorra kitatzeko plazaratu zen. Bestetik, oso ezagun da Oteizaren akuilua ere eragile izan zuela… Esan dezagun, hartara, idazleak gordean irrikatuko zuela argitalpen hau, apaleko karpetak eta bazterreko zakarrontzia kontrako norabideetan egoten baitira.

Egunotan Elorri irakurri dut atzera, idazlearen liburuetan lehenbizikoa izanagatik benetan umotua. Duela hainbat urteko sentipenak berritu zaizkit. Eta orain ere Ama Birjinari buruzko gorespen-poemak antxintxika pasatu ditut.

Gero, liburuki guztien hitzaurreak hostokatu ditut. Batzuetan gorazarre-sunda larriegia darie, “baserritar-frantziskotar solidarioa” esaten dio Sarriugartek poetari, eta itaundu: “Ba al duzu kontutxook nori kontatua zeruko zure egoitza berrian?”. Garcia Trujilloren hitzaurrea oso interesgarria da, Ezkiagarena bezain. Hiru ardatz erakusten dizkigu, Gandiagaren ikusmoldea konprenitzeko: primitibismoa, txikitasunaren aldekotasuna, eta existentziaren kezka. Eta hauxe gaineratzen du: “Gandiagaren olerkiak ez dira solte irakurtzeko izaten”; eta aurrerago: “Orain argitaratzen ditugu, lehenago ere argitaratuta zeudenen kontestu zabalean”. Hala ere, Gandiagaren atsekabeaz gutxi esaten dute iruzkingileek.

Azkenik, Izadiminez liburukia irakurrita, aienatu egin dira edizioari buruzko aurreiritziak oro. Betiko Gandiaga ageri da, sakabanatuago, lokabeago, poemak oharrak balira bezala, baina bere osoan: dotore (“Aketaindik honuntz nentorrela, / iluntze ataurreko / ordu gris horian”) eta musikaltasun miragarriz (“Harrien / burnien / egurren / lurraren / itzala / argiak du / pizten / ilunak du / hiltzen”).

Eta Gandiaga tormentatuarekin topo egin dut, “Euskal Arkadia”-n ezin baketurik. Izan ere, horixe da, nire iritziko, Gandiagaren bereizgarri nagusia eta eragilea: sosegatu ezina, duda-muda etengabea. Hamaikatxo poema eman zituen bere fraidetasuna sendotzeko. Elorrin honela elekatu zen: “Nik ezingo dut igurtzi / ule gorridun bururik”; edo “Pozik bizi nazala / dinotsudanean, / ez dinotsut saminik / ez daukadanikan”. Hamar urtetan etxekoen ondotik eramanez geroztik, min hori ez zitzaion behin ere jabaldu. “Bakarzalea naiz”, esaten du Izadiminezen. “Animalia naiz”, kantatzen digu, “euriaren laguna”, arbasoak gomutan betiere: “Gurasoengandik ikasi nuen / lurra maitatzen”. Eta harako atsotitz haren pleguan, arranguratzen zaigu: “Hariztileuneko zozo-kantu sendoa, / Hariztileunetik kanpora, / hutsaren pareko”. Hariztileun Orbelaun dateke, Gandiagaren sortetxea.

Poema argitaragabeak lau liburukitan atondu dira gaika, kaxa dotorean, garestitxo eta ezin banaka erosirik. Orain Gandiagaren obra osoaren edizio kritikoa baino ez dugu falta.

Azken kritikak

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Asier Urkiza

Eresia
Goiatz Labandibar

Nagore Fernandez

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Paloma Rodriguez-Miñambres

Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren

Mikel Asurmendi

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Iragan atergabea
Julen Belamuno

Asier Urkiza

Paziente isila
Alex Michaelides

Nagore Fernandez

Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa

Aritz Galarraga

Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola

Mikel Asurmendi

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Jon Jimenez

Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz

Amaia Alvarez Uria

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak