kritiken hemeroteka

8.518 kritika

« | »

Jacob von Gunten / Robert Walser (Edorta Matauko) / Erein, 2005

Kulturarekin kukuka Karlos Del Olmo / Berria, 2005-11-29

Gabon Egunean, 1956.ean, Suitzako Herisau herrian ume batzuek gorpu heriotzaraino izoztu bat topatu dute zelai elurtu batean. Erraz identifikatu dute poliziek: Robert Walser suitzarra da, hirurogeita hemezortzi urteko idazlea, eroetxera itzultzeko bidea galdua. Aspaldiko batean gizonak ospe apur bat batu omen zuen Alemanian eta Suitzan, baina urteak dira idazteari —edo argitaratzeari utzi— diola. Mende laurdena eman du zoroetxetan. Begiak eta baraila zabalik datza, zeri begira eta zer esaka?

Herio modu ezinago bakarti horrek, haren ustekizunezko eromenak —medikuek ezin izan zuten inoiz argitu benetan gaixorik zegoenetz— eta hildakoan topaturiko idazki sekretuek habetu dute Walser eskandaluraino ahazturiko jenioa izan delako legenda. Hainbat ofiziotan saiatu da goi mailako alemana ikasi eta gehienbat aldaki hartan idazten duen gizona. Lanbide gehienetan kale egiten du. Idazletzan, azkenik, txokoa topatuta, nekez lortzen du metropoliko intelektual gisakoa izatea: edanez gero, berehala zakartu egiten da, goi klasekoa ez dela erakusteraino.Lau eleberri idatzi ditu gaztetan, hiruk baino ez dute argia ezagutu, berak suntsitu du laugarrena. Ezagunena, Jakob von Gunten, ikasle harrigarri baten eguneroko moduko bat da. Heziketa bitxi baten gaineko gogoetak eta giza harreman harrigarrien albiste ematen ditu. Borondatez aukeraturiko barnetegi estrainio hartan, umiltasunean heztea beste helbururik ez dago, apal izaten ikastea eta apal irautea. Otsein izateko prestatzea, halako galtzagorri moduko bat izateari utzi barik.

Zein du misterio karakter literario moduan aurrekaririk ez bide duen Jakobek? Dostoievski, Rousseau, folklore germaniarra…, halere, Kafkak halako kutun duen pertsonaia prototipiko hura guztiz berezia da hogeigarren mendeko literaturan. Walser ez da idazle politiko nabarmena. Baina, zelan ez lotu Hitlerren alkandora arreen sostengu izan ziren burges txikiak eta pertsonaiaren ezaugarriak: zibilizazioari eta haren balioei buruzko zinismoa, adimenarenganako mespretxua, munduaren funtzionamenduaren gaineko uste sinpleak, obeditzea bertuterik bikainena dela sinestea, destino heroikoaren deiaren zain egotea, norbera aspaldiko borrokalari leinu baten ondorengo aldarrikatzea, gizonezkoen barnetegian halako gustura bizitzea, bihurrikerietan atsegina topatzea?

Liburuak ez du hiriaren izenik esaten, baina errazto igartzen da Berlin hasieratik bertatik. Idazlearen beraren bizimoduaren oihartzuna? Alemaniara aldatuko da bizitzera, han ere nazkatu eta aberrira itzultzeko, bere zoroak bizi dezan. Eromenaren esku gelditu denean, sarritan ahalegindu da bere burua hiltzen, baina “ez naiz gauza ezta urkatzeko lakioa behar bezala prestatzeko ere”.

Euskal irakurlea zorretan dago Robert Walser gure bilaldera ekarri duten itzultzailearekin eta argitaletxearekin. Halere, XXI. mendean gaudela, oraindik itzultzailearen izenik ez da agertzen liburu azalean. Erraz ahazten dute batzuek itzultzailea idazle ere badena, jatorrizkoa haren bitartez jasotzen duela irakurleak. Edorta Matauko ez da hasiberria euskal itzulpenean (Autoa, Leviatana), eta honako honetan ere lan eskerga egin duenik ezin uka daiteke, nahiz eta edizioan akatsen bat edo beste agertzen den.

Robertek dioenez: “Neure burua besterik ezin dut jasan. Lar badakit ere, asko ikusia naizen arren, ezer ez dut kontatuko ezertaz ere; ez nago hemen idazteko, zoratuta egoteko naiz ni hemen”.

Azken kritikak

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Txori Gorri. Andre siux baten idazlanak
Zitkala-Sa

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Profilak (Mugetan barrena)
Amaia Iturbide

Paloma Rodriguez-Miñambres

Paradisuaren kanpoko aldeak
Bernardo Atxaga

Mikel Asurmendi

Iragan atergabea
Julen Belamuno

Asier Urkiza

Paziente isila
Alex Michaelides

Nagore Fernandez

Eromenaren laudorioa
Erasmo Rotterdamgoa

Aritz Galarraga

Coca-Cola bat zurekin
Beñat Sarasola

Mikel Asurmendi

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Jon Jimenez

Amaieratik hasi
Naia Torrealdai Mandaluniz

Amaia Alvarez Uria

Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien

Aitor Francos

Urrats galduen hotsa
Luis Garde

Jose Luis Padron

Simulakro bat
Leire Ugadi

Ibon Egaña

Bigarren sexua
Simone de Beauvoir

Mikel Asurmendi

Artxiboa

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

2024(e)ko uztaila

Hedabideak