« Azala berritzearen bluesa | Literatura non »
Aitaren etxea / Karmele Jaio / Elkar, 2019
Fikzioaren ahotsak Iratxe Esparza / Gara, 2020-01-25
Karmele Jaiok idatzitako nobelan Ismaelek, Jasonek eta Libek espazioa partekatzen dute eta hiruren sentimenduak txirikordatzen dira, lehenengo biek garrantzi handiagoa izan arren, Ismaelek, bereziki. Idazlea da Ismael eta argitaletxearen epeak betetzeko estu dabil, idazteko gaitasuna ia galdua, hasi berri duen eleberriaren protagonistaren ahotsa harrapatzerik ez dagoelako. Gaztetako amesgaiztoez gain, inguruan jazotzen ari diren emakumeen kontrako gertaera bortitzek ere oztopatzen diote sortzeko prozesua; ondorioz, krisi pertsonala areagotzen da. Jasone, ordea, senarraren (Ismaelen) itzalpean bizi da, haren testuak zuzentzen eta mamitzen. Bestea izan da bere existentziaren arlo guztietan, emazte fina, alaba zaintzailea, ama konfidentea. Ismaeli ez bezala, gaztetako ametsek esnatzeko ordua heldu dela gogorarazten diote; irakurketa talde feminista batean parte hartzeak, gainera, emakumea ahalduntzen du eta aspalditik zokoratutako ohitura berreskuratzen doa: idaztea. Hala, urtetako isiltasuna testu bihurtzen da eta, prozesu terapeutikoa izango balitz bezala, hitzek barneko korapiloak askatzen dituzte.
Dudarik gabe, Karmele Jaiok bi pertsonaia horien barnekotasuna islatzen duten ahotsek talka egitea lortzen du. Horretarako, bien oroitzapen eta hausnarketen bidez, irakurlearekiko gertutasuna errazten duen tonua erabiltzen da. Ismaelen kasuan, “zu” bigarren pertsona gramatikalak irakurlea barnean du eta, aldi berean, kanpoko pertzepzioei lotuta dauden protagonistaren isilpekoak, irudiak eta sentsazioak azaltzen ditu. Jasoneren ahotik, aldiz, intimotasuna lehenengo pertsonaren erabilerari esker entzuten da, bere esperientziak eta egonezinak kontatzen ditu eta aitortzak hartzailea erabat astintzen du. Bi ereduek testuko emozioen espiralera hurbiltzen dute irakurlea, interpelatzen dute etengabe istorioan inplika dadin; beraz, Ismaelek eta Jasonek sentitzen dutena abantailaz ezagutzen du senar-emazteak elkarrengandik urruntzen doazen heinean. Pentsa liteke errealitate globalak pertsonaien berezitasunetan biltzen direla; batetik, Ismaelek (gizonezkoek) pairatzen dituen aldaketak eta kontraesanek protagonistaren maskulinitatea jartzen dute zalantzan eta, horrekin batera, herentziaz errepikatzen diren produkzio, botere eta afektu harremanak. Bestetik, Jasonek (emakumezkoek) jasandako desabantailak, gutxiespena eta arauz bete beharreko rolak estrukturalak direla agerian uzten da.
Horiez gain, dagoeneko aipatu dut hirugarren pertsonaia bat badela; Libe du izena eta Ismaelen arreba eta Jasoneren laguna da. Agian, bikotearen harremanaren arteko zubi lana egiteko helburuarekin, edota neska edo mutila izateak etxe barruan dakartzan desberdintasunak islatzeko, hiru atal eskaintzen zaizkio eleberrian; edozelan ere, aitortu behar dut ez nauela guztiz ase eta ez diodala pisuzko bereizgarririk topatu. Ismaelen eta Jasoneren makulua izan liteke, baina mamia galduko luke istorioak Libe pertsonaia baztertuz gero? Ezetz esango nuke, mezua berdin helduko litzaigukeelakoan nago. Aldi berean, hasieran eta garapenean zehar transmititzen den tentsio maila arinegi jaisteak zein trama nagusia eta testuan ireki diren hariak presaka konpontzeak zapore gazi-gozoa ere utzi didate. Xehetasunak xehetasun, Ismaelek eta Jasonek irakurleari nola hitz egiten dioten azpimarra dezagun, zer kontatzen duten narratibizatzea erronka handia baita. Emakumearen aurkako —ikusten den eta ikusten ez den— biolentzia fisikoa eta sinbolikoa edo noraino heltzen den gizabanakoaren eskumena eta ardura, horretaz guztiaz kontzientzia hartzeko, bere baitan bilatu beharko du irakurleak.
Pleibak
Miren Amuriza
Jon Jimenez
Ehun zaldi trostan
Ainhoa Urien
Asier Urkiza
Oroi garen oro
Beatriz Chivite
Nagore Fernandez
Jakintzaren arbola
Pio Baroja
Aritz Galarraga
Antropozenoaren nostalgia
Patxi Iturregi
Hasier Rekondo
Francesco Pasqualeren bosgarren arima
Unai Elorriaga
Mikel Asurmendi
Baden Verboten
Iker Aranberri
Paloma Rodriguez-Miñambres
Ezer ez dago utzi nuen lekuan
Itziar Otegi
Mikel Asurmendi
Dolu-egunerokoa
Roland Barthes
Asier Urkiza
Guardasol gorria
Lutxo Egia
Nagore Fernandez
Zero
Aitor Zuberogoitia
Jon Jimenez
Hezur berriak
Ane Labaka Mayoz
Paloma Rodriguez-Miñambres
Simulakro bat
Leire Ugadi
Mikel Asurmendi
Ezinezkoaren alde
Iñigo Martinez Peña
Mikel Asurmendi