susa | literaturaren zubitegia | literatur emailuak | armiarma | klasikoak | aldizkarien gordailua | basquepoetry | euskarari ekarriak

« Gorrekin dantzan | Elipsiaren alde eta klixearen kontra (besteak beste) »

Baso ilun itoan / Jabi Santa Cruz / Erein, 2013

Hegaldatu bai, iritsi ez Alex Gurrutxaga / Berria, 2013-12-01

Jabi Santa Cruzek haur eta gazte literatura lehendik landua bazuen ere, hauxe da espreski helduei zuzenduriko bere lehen liburua. 2011ko Blas de Otero Bilbo Uria IV. Poesia Lehiaketa irabazi zuen bere lanak, eta ondotik etorri da Baso ilun itoan liburuaren argitalpena (Iñaki Geijoren marrazki ederrekin).

Hiru ataletan banaturik dauden 65 poemak osatzen dute liburua, eta esan daiteke poema bilduma baino gehiago poesia liburua dela; izan ere, batasun handia du lanak, tonua konstantea da eta, oro har, poema guztiak hari beraren bueltan kokatzen dira. Sariketaren epaimahaiak poesia honen serenitatea eta melankolia nabarmendu zituen, eta baita erakusten duen minari buelta emateko ahalmena ere.

Sentsibilitate poetiko agerikoa du Santa Cruzek. Poeta izadiari begira dago, eta bere begirada liluratua da: mugimendu txikiak behatzen ditu, ñabardurak, izaki xumeei dagozkienak (bereziki txoriak, baina baita loreak edota zuhaitzak ere). Ez da begirada ironikoa; alderantziz, funtsean poesia analogikoa da. Alegia, gertakari xume horiek gai eta ideia unibertsalagoak iradokitzen dituzte. Txikitasunetik unibertsalerako bidea da poesia honek bilatzen duena, instant batez arteak (poetaren begiradak) harrapatu nahi balu bezala gainditzen gaituen “zerbait absolutua”: denboraren iragatea, heriotza… Zein da, ordea, poesia mota honen arazo nagusia (eta beharbada guztiena)? Analogiak funtzionatzen ez duenean, irakurleak ikusten ez duenean konkretutik unibertsalerako jauzirik, ez denean egiten detailetik orokorrerako bidea, poesia hegaldatu egiten dela, baina iritsi ez. Hortxe dago liburu honen muga nagusia: aipaturiko bidea burutu gabe geratzen da maiz, eta poemak deskribapen poetiko ederraren mailatik haratago joan ezinik geratzen dira.

Maiz, diot, ez beti. Izan ere, badaude ongi funtzionatzen duten poemak. Esandakoa argi erakusten duen adibide bat ekarriko dut (Urria poema): “Urrutiko pagoak dira / lehenak gorritzen. / Urrutiko mendiak / lehenak zuritzen. / Patuaren horzkada, / gero eta gertuago. / Zeruko seinaleek / gezurrik ez, / tamalez”. Neguak, finean, guztiok harrapatzen gaitu.

Tonu narratiboa da poema hauetan nagusi, eta egileak ez du baliatzen ez prosodia aldetik ez pentsamendu-figuren aldetik aparteko errekurtsorik. Aldiz, irudiaren lanketa agerikoa da: horrek eusten dio Santa Cruzen poesiari. Tartean-tartean, gainera, eraiki ditu tropo ederrak, metaforak nagusiki (adibidez: “Haizeen harietan poema etengabea…”). Dena esateko, badira poesiaren sotiltasuna itsusten duten topiko zenbait ere, bai adjektibazioan (“haize eme”, “soinu bigun”, “goiko bortu”, eta abar) bai sinboloetan (esaterako, gutxienez Pizkundetik etengabe erabili izan den “bortu-ibar” oposizioa Basapiztia eta Behean. Goian poematan, deus berritzailerik gabe). Edonola ere, izadiari loturiko iruditeria nahiko fina da oro har.

Santa Cruzek baliatzen duen beste errekurtso interesgarri bat (tradizioz modernista) da poemei tituluak jartzerakoan desbideratze moduko batekin jolastea. Horrela, maiz titulua poemaren osagarria da, eta ez hainbeste poemaren azalpen edo sintesia. Adibidez,Orbana izena duen poema da hau: “Tiro hotsa laburra ohi da. / Haren oihartzuna, / amaigabea”. Irakurleak erlazionatu beharko du titulua poemarekin.

Esango nuke, amaitzeko, badagoela poesia honetan gailentzen den bizi-kondizio bat (egoera ontologiko bat, nahi bada), ehiztariarena hain justu: hiltzailea bera da, baina era berean “lakioan harrapatuta” dago, “gatibu”; berak osten du bizia, baina “heriotzaren misterioaz sakon-sakonean” hunkitzen daki; Jainko txiki izatera jolasten da, eta beharbada horrexegatik, bizitzaren tragedia ezagutzen du.