kritiken hemeroteka

8.531 kritika

« | »

Itzulbidea / Amaia Iturbide / Erein, 1992

Bizitzaren amarauna korapilatzen eta deskorapilatzen Angel Zelaieta / Euskaldunon Egunkaria, 1992-05-29

Mary Louise Pratt andereak erakutsi zuen, literatura deituak ez duela berezko literarietaterik, eta idazlearen, argitaratzailearen eta irakurlearen arteko akordio edo elkar-ulertzeak sortua dela, egiatan, testo baten literaturtasuna. Hoirelaxe adierazten du Ereinek Amaia Iturbideren “Itzulbidean” argitaratzean, liburu azalean “Erein / literatura” eta titulupean “poesia” jartean.

Jar liteke irakurle bat, ondoren, poema hoien iturria den Amaia, liburu barruan bertan, ezagutzera ere: Deustun egin zuela Euskal Filologia, 31 urte zituela poema bilduma hau Areetan sinatu zuenean (lehenago “Eskaileraren bi aldeetan” idatzi zuela), bukaeran eskaintzak zehazten dizkiela Javiri, Sebas Garciari eta Jon Kortazarri, eta baita Klara Lumo eta Karmen Agirreri ere, “Enseiucarrean” (Deustuko Euskal Filologiaren aldizkaria), “lau haizeetara” eta “arrats-beheran-ek” ba duketela berarekin zerikusirik… Begira liezaioke irakurle horrek fotoari ere eta pentsatu ia Platonek zioen “furorearen menpe” ote dagoen. Baina Amaiak “enbaxadore baten dotoreziaz” dihardu lanean.

Modan jarri da azken urteotan, baita ere, “hartzailearen estetika”, ez duela, esanez, literatura gorputza hartzen harik eta destinatarioarengana heldu arte, eta honek, irakurleak, alegia, testoan barrena dauden “hutsuneak” bete egin behar dituela. Ugariak dira, “Itzulbidea-n”. Guk, irakurle, bete behar dugu poema hau, adibidez: “II / Ilargia / itxaroten dakitenen / habiarik sinpleena” hau “osotu” beharko dugu: aditza erantsi, pausak markatu, II-a sailkatu, edo zailago dena “itxaroten dakitenen” delako hau argitu, e.a. “Hutsunea” betegaitzago eta paradigmatikoa, eta talde lanen egitekoa “Bidaiaren kuadernokoa” da (Joseba Sarrionandiarekin batean amaitzekoa).

Errusiar Formalismoak erakutsi zuen poemak ez duela ezer adierazi nahi, hitzek eurek jazten dutela poema, edo poema hitzak eurak direla, ez direla larrosak pintatzen, poema bera dela larrosa. Geroago, glosematikaren eskolakoek agertu dute literatura semiotika konnotatiboa dela eta ez denotatiboa, hots, ez duela ezer errepresentatzen. Guzti honengandik hurbil ibil liteke Amaia, baina ez batera: “poesiaren mezu gordeaz” hitz egiten du. Laburtzeak dituen arriskuekin, Amaiaren ardura nagusia “naturaleza errebidatze zirkular-etengabean” da. Eta gauza deigarria, “loratzen eta desloratzen” doan erritmo honetan, labirintoan zehar aurkitzen den Dedalo berri honek oreka haundia eskaintzen du.

Berriz ere “Itzulbidea-rekin” Errusiar Fonnalistengana itzultzen bagara, literarietateaz galde egin genezake. Verso libreak dira, versoak badira verso librerik badago. (Zergatik ez ote du Amaiak “neurturik” egiten?) Irudiak ausartak dira: “emeki desorraztutako hodei bat”, “Ezpataz zeharkaturiko / sabel ubela da itsasoa”… Fonetismo berdinkoteak ez datoz bat esanahiarekin: “abestien leloak eta leihoak”, edo bai: “irrintziaren indarrean”. Gorago esan dugu labirintuko biztanle berri honek oreka deigarria erakusten digula, antitesien lilurapekoa askotan: “aurkitzen dudanean galtzen naiz”, “bakoitzak daraman gau zuriaren / isla errebelatua”. Parekako egiturek ere, ugariak diren arren, ez dute parekotasun oso-osoa: “zutabe hondatuetan etorkizunaren irakurketan”, “ausentzia puntuak palazioko hormetan”. Ez dira izango poema hauek kantuz ematekoak, baina bai boz ozenez irakurtekoak: ikus zelako hotsak, froga egingo bagenu: “non bihotz ahulak ahazten uzten diren”, “aparrezko leopardo-orroak”.

“Zatoz nire etxera” oles egiten digu Amaiak. Joan dadinak, hantxe aurkituko du “lili erorien erresuma ahula”.

Azken kritikak

Turismo hutsala
Fito Rodriguez

Asel Luzarraga

Zoriona, edo antzeko zerbait
Karmele Mitxelena

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Pleibak
Miren Amuriza

Mikel Asurmendi

Izena eta izana
Jon Gerediaga

Asier Urkiza

Amok
Stefan Zweig

Nagore Fernandez

Auzo madarikatua
Felix Urabayen

Jon Jimenez

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Amaia Alvarez Uria

Olatuak sutzen direnean
Haritz Larrañaga

Joxe Aldasoro

Bisita
Mikel Pagadi

Mikel Asurmendi

Lur jota Parisen eta Londresen
George Orwell

Asier Urkiza

Eresia
Goiatz Labandibar

Nagore Fernandez

Carmilla
Joseph Sheridan Le Fanu

Paloma Rodriguez-Miñambres

Borrero txiki bat
Xabier Mendiguren

Mikel Asurmendi

Puntobobo
Itxaso Martin Zapirain

Jon Jimenez

Artxiboa

2025(e)ko uztaila

2025(e)ko ekaina

2025(e)ko maiatza

2025(e)ko apirila

2025(e)ko martxoa

2025(e)ko otsaila

2025(e)ko urtarrila

2024(e)ko abendua

2024(e)ko azaroa

2024(e)ko urria

2024(e)ko iraila

2024(e)ko abuztua

Hedabideak