kritiken hemeroteka

8.121 kritika

Azken kritikak

« | »

Haize hegoaren aroak / Luis Garde / Pamiela, 2007

Hitzaren taupadak Ibon Egaña / Berria, 2007-07-15

Joseba Jaka burtsari esker hirugarren poema liburua argitara ematekotan dela, eta Oihan nabarra sariztatuaren ondotik, Luis Garderen bigarren poesia bilduma kaleratu du Pamielak: Haize hegoaren aroak. Memoria (eta amnesia) kolektibo eta indibidualaren inguruko gogoetek estu josten duten poema liburu ardatz tematiko ia bakardun eta trinkoa da iruindarraren berriena.

Faulkner-en As I lay dying eleberriko aipu batek zabaltzen du Haize hegoaren aroak: “Eta gero hil zen. Ez zekien hilda zegoenik. Ohatzetik lur iluna bere otoitz mutua ahoskatuz entzuten zuen”. Eta ematen du sarrerakoak liburuak dakarrena interpretatzeko arrastorik: etengabea da liburuan zehar Heriori egindako aipua, baina ez soilik norbanakoaren heriotzak eragindako angustiari buruzkoa; baita, batez ere, kolektiboaren desagertze prozesuari, kolektibitatearen heriotzari ere (dela komunitate linguistikoa, kulturala etb). Heriotzaranzko bidaia ekidinezin horren eta, oro har, liburuaren tonu elegiakoa aurreratzen du Faulknerren aipuak (heriotzaren eta bizitzaren artean), eta hori berresten du liburua W. G. Sebalden Suntsiduraren natur historiaz liburuko aipu batek itxi izanak.

Faulkner eta Sebaldek ireki eta itxitako tarte horretan, baina, euskal idazle batek du protagonismoa eta presentzia (izatez, haren poema atalak dira Garderen kapituluei izena ematen dietenak): Lauaxetak. Memoria kolektiboaren beharraz diharduen poema liburuan, murruaren kontra fusilatutako poetaren gomutak eta gorazarreak garrantzia hartzen dute, eta poemategiaren elegiakotasuna azpimarratzen: “Arrats beherako sotoetan azken ezkribauak / haizean brodaturik geratu ziren/ (…) / Koblari bat hil da. / Azkazaletako bolboraren aztarna usaintzen dut. / Argizko eta oroimenezko arranoek urratuko dizkidate”. Estepan Urkiagaren figura eta poemei egin erreferentziez gain, franko dira 36ko gerraz egindako gogoetak; Ezkabaz esaterako, baina Gernikaz batez ere, eta baita Guernica-z ere (memoria historikoa mantentzea lortu zuen obra artistiko modernoa, Atxagak gogoratzen zuenez).

Badira, halaber, gerra karlistei, bando borrokei, aberriagatiko beste (gaurko?) borrokei egindako keinuak ere. Eta hala, gatazkako eta gerrako semantika da poemategi honetan nagusi: kea, garaipena, heriotza, etsaia… Edonola ere, denbora historikoari eta erreferente errealdun gertakariei aipamen egiten bazaie ere, sinboloaren eta mitoaren denbora ziklikoa da Garderen poemetan gorpuzten eta gogoetarako gai bihurtzen dena, hots, gertaera historiko jakinak traszenditzen dituen denbora mitikoa, jainkozko patuaren denbora ia. Trenaren sinbologiaz baliatzen da behin eta berriro idazlea denboraren gaineko gogoeta bideratzeko: “Tren bat urruntzen delarik betiko urruntzen da”. Ez da trenarena, baina, Garderenean pisua duen sinbolo bakarra; kanpo erreferenteen aipuen bidez bainoago sinboloaren bidez taxutu baitu bere mundu propio eta berezia (hizkuntzaz ere, hautu lexiko zaindu eta propioa lagun): trena, zakurra, Itzalen Ibarra, basoak, haranak…

Sinboloaren indarrean eta errepikapenean oinarritzen da batez ere Garderen liburua, baita hitz joko zenbaitetan gehiegizkoetan ere: “hura hiri hiru ore arre / ura era ari”. Ez da preseski berria kolektiboaren elegiaren gaia euskal poesian (XX. mendearen errepaso azkar batek berehala erakutsiko luke gaiaren etengabeko berragertzea), baina mundu sinboliko oso eta propio bat osatzen asmatu du egileak, nahiz eta motiboen errepikapena eta gaien errekurrentzia errepikakor ere egiten den.

Azken kritikak

Alaska
Castillo Suarez

Irati Majuelo

Poesia bizitzeko eta sentitzeko modua da
Karmele Igartua

Ainhoa Aldazabal Gallastegui

Pantailen garaipena
Iñigo Martinez Peña

Jon Martin-Etxebeste

Axularren gerizapean
Kepa Altonaga

Asier Urkiza

Emakume bat
Annie Ernaux

Nagore Fernandez

Atsoa
Victor Catala

Joxe Aldasoro

Arrain hezur bat eztarrian
Olatz Mitxelena

Jon Martin-Etxebeste

Lur gainean, itzal azpian
Leire Milikua Larramendi

Irati Majuelo

Gu gabe ere
Itziar Ugarte Irizar

Mikel Asurmendi

Alaska
Castillo Suarez

Jon Martin-Etxebeste

Alaska
Castillo Suarez

Maddi Galdos Areta

Puskak
Irene Pujadas

Asier Urkiza

Norberak maite duena
Miren Billelabeitia

Nagore Fernandez

Beirazko kanpaia
Sylvia Plath

Hasier Rekondo

Artxiboa

2023(e)ko martxoa

2023(e)ko otsaila

2023(e)ko urtarrila

2022(e)ko abendua

2022(e)ko azaroa

2022(e)ko urria

2022(e)ko iraila

2022(e)ko uztaila

2022(e)ko ekaina

2022(e)ko maiatza

2022(e)ko apirila

2022(e)ko martxoa

Hedabideak